Oczyszczacze powietrza

Oczyszczacz powietrza – urządzenie służące eliminacji zanieczyszczeń powietrza wewnątrz budynku, przeznaczone w szczególności dla alergików i osób cierpiących na choroby układu oddechowego (m.in. astmę i POChP). W Polsce ze względu na wysokie poziomy zanieczyszczeń powietrza, zwłaszcza w sezonie grzewczym, urządzenia te służyć mogą profilaktyce zdrowotnej.

W zależności od technologii filtrowania oczyszczacze pozwalają pozbyć się z powietrza m.in. drobnych pyłów zawieszonych (PM2,5 i PM10), rakotwórczego benzo(a)pirenu, lotnych związków organicznych (LZO), kurzu, sierści i uciążliwości zapachowych.

Jakość powietrza w budynku a zdrowie

Zanieczyszczenia wewnątrz budynku mogą pochodzić z dwóch źródeł. Pierwsze jest pochodną stanu powietrza na zewnątrz: w Polsce wynika więc w dużej mierze z niskiej emisji, czyli ogrzewania domów. W przypadku pyłu zawieszonego stężenia odnotowywane wewnątrz budynków są średnio 50% niższe od tych na zewnątrz. To, w jakim stopniu zanieczyszczenia przedostają się do środka zależy jednak głównie od kondycji budynku i rodzaju wentylacji

Drugie źródło to zanieczyszczenia powstające wewnątrz, m.in. za sprawą gotowania posiłków na kuchence gazowej, palenia papierosów czy użytkowania kominka. W ostatnim przypadku stężenia zanieczyszczeń w pomieszczeniu mogą sięgać wartości spotykanych przy ruchliwej drodze lub nawet być kilkukrotnie wyższe – wynika z danych omówionych w raporcie autorstwa J. Jędraka i P. Siergieja.

Podobnie jak w przypadku narażenia na smog poza budynkiem, kontakt z zanieczyszczeniami powietrza wewnątrz budynku może negatywnie wpływać na nasze zdrowie, zarówno w perspektywie krótko-, jak i długoterminowej. Według WHO spośród pyłów zawieszonych najniebezpieczniejsze są te o średnicy nieprzekraczającej 2,5 i 10 mikrometrów (kolejno: PM2,5 i PM10). Cząstki te są absorbowane w oskrzelach i płucach i mogą powodować podrażnienia, w tym m.in. kaszel i trudności z oddychaniem, a także zwiększać ryzyko infekcji i zaostrzenia przewlekłych chorób układu oddechowego. Mniejsze cząstki (PM2,5) mogą przenikać do krwioobiegu i w dłuższej perspektywie mieć wpływ m.in. na przebieg chorób układu krążeniowego i oddechowego, a prawdopodobnie także innych układów. Popularnie wykorzystywane w oczyszczaczach filtry HEPA eliminują 99,97% cząsteczek większych niż 0,3 µm, a więc praktycznie eliminują zagrożenia związane z cząstkami PM2,5 i PM10.

Groźnym składnikiem zanieczyszczeń powietrza, pochodzącym w Polsce w około 85% z niskiej emisji, jest rakotwórczy benzo(a)piren. Większość tego związku występuje w powietrzu jako składnik cząstek stałych (pyłu), dlatego w przypadku oczyszczaczy najskuteczniejszym rozwiązaniem będzie filtr HEPA [8., 9.] lub inny filtr o zbliżonej skuteczności w wychwytywaniu drobnych pyłów.

Działanie i parametry oczyszczaczy powietrza

Działanie oczyszczacza polega na pobraniu powietrza, poddaniu go filtracji, a następnie wydmuchaniu w formie oczyszczonej zgodnie ze specyfikacją urządzenia. Ze względu na technologię oczyszczania wyróżniamy oczyszczacze mechaniczne, wodne lub łączące obydwie techniki.

Najpopularniejsze rozwiązania w zakresie filtrowania to obecnie:

• Filtr HEPA (High Efficiency Particulate Air Filter) – filtr wymienny, charakteryzujący się skutecznością 99,97% w przypadku cząstek stałych większych niż 0,3 µm. Praktycznie całkowicie oczyszcza więc powietrze z pyłów zawieszonych PM2,5 i PM10 i większości rakotwórczego benzo(a)pirenu [8., 9.]. Może także pochłaniać cząstki wirusów, dlatego niektórzy eksperci zalecają filtr HEPA jako narzędzie przeciwdziałania zakażeniom SARS-CoV-2;
• Inne, podobne filtry (zamiast HEPA) – filtry wymienne, na ogół tańsze, choć niekoniecznie mniej skuteczne od HEPA. Należy jednak pamiętać, że w przypadku filtru HEPA mamy do czynienia z uniwersalnym, certyfikowanym standardem. Wybierając alternatywę warto sprawdzić renomę producenta oraz specyfikację i ewentualną certyfikację produktu;
• Dodatkowy filtr węglowy – filtr wymienny, stosowany zwykle razem z filtrem HEPA lub podobnym. Wykorzystuje węgiel aktywny do usuwania m.in. lotnych związków organicznych (LZO), uciążliwości zapachowych, a także niektórych wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA);
• Filtr wodny – filtr występujący w przypadku urządzeń wodnych, samodzielnie lub razem z filtrem mechanicznym. Oczyszcza powietrze z wykorzystaniem wody, nawilżając dodatkowo powietrze. Jego skuteczność bez innych filtrów ogranicza się na ogół do większych cząstek, w tym kurzu i sierści zwierząt. Należy odpowiednio dbać o czystość wody i pojemnika, by uniknąć rozwoju bakterii lub pleśni;
• Dodatkowe filtry – inne filtry, przeznaczone do zwalczania m.in. alergenów czy pleśni. Montowane są również filtry wstępne, które oczyszczają powietrze z większych cząstek, by wydłużyć żywotność głównych filtrów.

Niektóre urządzenia posiadają ponadto dodatkowe funkcje, które mogą zwiększać skuteczność urządzenia i wygodę jego użytkowania. Są to m.in. jonizatory powietrza, nawilżacze czy lampy UV. Na wyposażeniu droższych urządzeń są również czujniki jakości powietrza, a także rozbudowany system sterowania, pozwalający wybrać jeden z cichszych lub bardziej wydajnych trybów pracy.

Wybór urządzenia

Ważnymi parametrami w kontekście wyboru urządzenia są: metraż, dla którego zaprojektowano urządzenie (w metrach kwadratowych, m²), a także wydajność filtrowania (w metrach sześciennych, m³). Od pierwszego zależy to, czy urządzenie sprosta wielkości poszczególnych pomieszczeń, natomiast od drugiego to, jak długo będzie trwał proces oczyszczania. Producenci informują przeważnie także o głośności oczyszczacza (w decybelach, dB) i oczywiście zastosowanych filtrach.

W kontekście problemu zanieczyszczeń powietrza dobrze wybrać takie urządzenie, które pozwoli wyeliminować najgroźniejsze składniki smogu: cząstki PM2,5, PM10 oraz rakotwórczy benzo(a)piren. Tutaj najlepiej sprawdzi się urządzenie posiadające przynajmniej filtr HEPA lub podobnie skuteczny odpowiednik. Chcąc zabezpieczyć się także przed LZO, warto zainwestować w filtr węglowy, który oczyści ponadto powietrze z nieprzyjemnych zapachów.

Projekt zrealizowano dzięki finansowaniu Clean Air Fund.