Zanieczyszczenia powietrza a choroby nowotworowe

Z Smogopedia
Skocz do: nawigacja, szukaj

W 2013 roku Międzynarodowa Agencja Badań nad Rakiem (ang. International Agency for Research on Cancer, IARC) po analizie dostępnych wyników badań sklasyfikowała zanieczyszczenie powietrza zewnętrznego (w szczególności pył zawieszony) jako substancję o udowodnionym działaniu kancerogennym (grupa 1)[1]. Wcześniej za rakotwórcze dla człowieka zostały również uznane spaliny emitowane przez silniki Diesla[2]. Spaliny dieslowskie zostały sklasyfikowane jako substancja „prawdopodobnie rakotwórcza dla ludzi” (grupa 2A) już w roku 1988.

W obu przypadkach ocena IARC potwierdziła coś, czego można się było spodziewać. W skład pyłu zawieszonego pochodzącego ze spalania paliw kopalnych i biomasy wchodzi przecież wiele substancji rakotwórczych – choćby wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne i ich pochodne.

Rak płuca[edytuj]

Zanieczyszczenia powietrza zwiększają zapadalność i umieralność związaną z rakiem płuca. Ryzyko zachorowania na raka płuca związane z długotrwałym narażeniem na zanieczyszczenia powietrza jest zazwyczaj znacznie mniejsze niż ryzyko związane z wieloletnim czynnym paleniem tytoniu. Jednak zarówno z perspektywy polskiej, jak i globalnej, ekspozycja na zanieczyszczenia powietrza dotyczy znacznie większej części populacji, niż narażenie na dym tytoniowy (dotyczy też oczywiście osób palących tytoń).

Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) wpływowi zanieczyszczenia powietrza można było w 2010 roku przypisać na całym świecie ok. 223 tys. (czyli ok. 15%) zgonów z powodu raka płuca[3], [4]. Związek między narażeniem na zanieczyszczenia powietrza a zapadalnością i/lub umieralnością na raka płuca był przedmiotem badań już od dłuższego czasu[5], [6], [7], [8], [9], [10]. Badania tego typu prowadzono także w Polsce[11], [12].

Wartości współczynników ryzyka dla narażenia na pył i dwutlenek azotu (NO2)[edytuj]

Meta-analizy dostępnych badań kohortowych prowadzonych w kilkusettysięcznych grupach osób obserwowanych przez kilkanaście lat pokazują wyraźny i statystycznie istotny związek między narażeniem na zanieczyszczenia pyłowe i tlenki azotu a zapadalnością i umieralnością na raka płuca.

Oszacowania wartości współczynnika ryzyka dla umieralności i zapadalności na raka płuca w przypadku długotrwałego narażenia na zanieczyszczenia pyłowe (PM2,5 i PM10) oraz dwutlenek azotu (NO2) przeprowadzili m.in. Hamra i wsp. [13], [14]. Badania te podsumowują wyniki kilkunastu dużych badań kohortowych prowadzonych w ciągu kilku ostatnich dekad głównie w USA, Europie Zachodniej i Japonii. W przypadku PM2,5 otrzymano współczynnik ryzyka (RR) równy 1.09 na 10 µg/m3, z 95–procentowym przedziałem ufności wynoszącym (1.04, 1.14). Dla PM10 otrzymano podobną, choć mniej precyzyjnie wyznaczoną wartość RR = 1.08 (1.00, 1.17). Ryzyko względne 1.09 na 10 µg/m³ oznacza, że zapadalność na raka płuca zwiększa się o 9% wraz ze wzrostem długookresowego narażenia populacji na PM2,5 o każde 10 µg/m3.

W przypadku NO2 RR = 1.04 (1.01, 1.08) na każde 10 µg/m3. Jak podkreślają autorzy, rakotwórcze działanie wykazuje jednak nie sam dwutlenek azotu (którego nie znajdziemy na liście czynników kancerogennych IARC[15]), lecz inne substancje wchodzące w skład zanieczyszczeń generowanych przez silniki spalinowe, a których stężenia są silnie skorelowane ze stężeniami NO2. Mogą to być np. lotne związki organiczne, bardzo drobne frakcje pyłu zawieszonego (ang. ultrafine particles), czy też WWA i ich nitrowe pochodne (nitro-WWA).

Wpływ zanieczyszczeń powietrza na powstawanie różnych typów raka płuca[edytuj]

Wyznaczono współczynniki ryzyka dla długotrwałego narażenia na pył zawieszony w przypadku konkretnego typu nowotworu płuca – raka gruczołowego (adenocarcinoma)[16]. Były one zdecydowanie wyższe niż dla nowotworów płuca ogółem: RR = 1.40 (1.07, 1.83) na 10 µg/m3 dla pyłu PM2,5 oraz RR = 1.29 (1.02, 1.63) na 10 µg/m3 dla pyłu PM10. Inne badania wskazują również na znacznie silniejszy związek między narażeniem na zanieczyszczenia powietrza a prawdopodobieństwem wystąpienia raka gruczołowego niż nowotworów płuca ogółem[17]. Co więcej, w pracy Raaschou-Nielsen i wsp. nie wykazano istnienia istotnego związku między narażeniem na zanieczyszczenia powietrza a prawdopodobieństwem wystąpienia raka płaskonabłonkowego płuca, na którego występowanie ma wpływ palenie tytoniu.

Sytuacja w Polsce[edytuj]

Na tle innych krajów europejskich wpływ zanieczyszczenia powietrza na powstawanie nowotworów (w tym raka płuca) może być szczególnie istotny w przypadku Polski. W Polsce typowe długookresowe narażenia na PM2,5 to 20–30 µg/m3, a w najbardziej zanieczyszczonych miejscowościach południowej Polski może przekraczać nawet 40 µg/m3 [18].

W Polsce nie przeprowadzono dotychczas dużych badań kohortowych pozwalających na oszacowanie związku narażenia populacji na drobne pyły a zapadalnością na raka płuca oraz na ocenę ewentualnych różnic pod tym względem z innymi państwami. Jednak w naszym kraju problem wydaje się być poważniejszy nie tylko dlatego, że stężenia zanieczyszczeń pyłowych są wysokie. Również dlatego, że w porównaniu z krajami, w których prowadzone były cytowane badania kohortowe, w sezonie grzewczym pył zawieszony w Polsce jest „bardziej rakotwórczy” – zawiera kilkanaście, a nawet kilkadziesiąt razy więcej rakotwórczych związków z grupy wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych[19], azaarenów[20] czy związków z grupy dioksyn[21], [22] niż w Japonii, USA czy Europie Zachodniej. Podobna sytuacja ma też miejsce dla innych policyklicznych związków aromatycznych i pochodnych WWA, takich jak nitro-WWA[23], [24]. Wiele z tych związków jest bardziej kancerogennych niż benzo(a)piren, którego rakotwórczy i mutagenny charakter jest dobrze poznany.

Przemawiające do wyobraźni jest przeliczenie ilości wdychanego z powietrzem benzo(a)pirenu (jednego z najważniejszych związków z grupy WWA) na równoważną liczbę papierosów, którą musiałaby wypalić osoba dorosła o przeciętnej aktywności fizycznej, by dostarczyć do organizmu taką samą ilość tej substancji. W zależności od miejscowości i uwzględnianego roku równoważnik ten może wynosić od kilkuset do nawet 3 tysięcy papierosów rocznie.

Obok niskiej emisji powierzchniowej (zanieczyszczeń produkowanych przez domowe piece, kotły i kominki oraz małe lokalne kotłownie), emisji przemysłowych i emisji zanieczyszczeń z transportu istotnym źródłem substancji kancerogennych obecnych w polskim powietrzu może być także spalanie odpadów z tworzyw sztucznych w domowych paleniskach, w ogniskach oraz pożary składowisk odpadów. Bardzo trudno jest oszacować narażenie populacji i skutki zdrowotne związane z tymi zjawiskami, w niektórych miejscach mogą one być jednak poważne.

Inne choroby nowotworowe[edytuj]

W oświadczeniu IARC z 2013[25] roku mowa jest o dwóch rodzajach nowotworów: wpływowi zanieczyszczeń powietrza przypisuje się nie tylko zwiększone ryzyko występowania raka płuca, ale też nowotworów pęcherza moczowego.

Narażeniu na typowe zanieczyszczenia powietrza przypisuje się zwiększone ryzyko występowania nie tylko raka płuca i raka pęcherza moczowego. Pokazano na przykład, że podwyższone narażenie na tlenki azotu (które są znacznikiem zanieczyszczeń generowanych przez motoryzację) w miejscu zamieszkania wiązało się ze zwiększonym ryzykiem występowania nowotworów mózgu i raka szyjki macicy u osób dorosłych[26].

W innej pracy pokazano z kolei, że z podwyższonym narażeniem ciężarnych matek na tlenki azotu wiąże się wyższe ryzyko występowania chorób nowotworowych u ich dzieci we wczesnym dzieciństwie[27]. Prenatalna ekspozycja na tlenki azotu w całym okresie trwania ciąży była związana ze zwiększonym ryzykiem występowania białaczki limfoblastycznej; najsilniejszy związek zaobserwowano w przypadku dwutlenku azotu. Ekspozycja w czasie trzeciego trymestru ciąży wiązała się natomiast z podwyższonym ryzykiem występowania nowotworów gałki ocznej. W pracy tej nie znaleziono związków między narażeniem na tlenki azotu a występowaniem innych nowotworów. Jak już wcześniej wspomniano, rakotwórcze są raczej nie same tlenki azotu, lecz inne składniki spalin samochodowych, których stężenia są silnie skorelowane ze stężeniami tlenków azotu.

Narażenie na składowe zanieczyszczenia powietrza, takie jak związki z grupy WWA, pewne związki z grupy PCDD/F (dioksyny), pył zawieszony (sadza), czy spaliny silników Diesla, wiązane jest przez niektórych autorów z podwyższonym ryzykiem występowania chorób nowotworowych innych niż wymienione powyżej[28].


  1. ↑ IARC: Outdoor air pollution a leading environmental cause of cancer deaths (2013), https://www.iarc.who.int/news-events/iarc-outdoor-air-pollution-a-leading-environmental-cause-of-cancer-deaths/ https://www.iarc.fr/en/media-centre/pr/2013/pdfs/pr221_E.pdf
  2. ↑ IARC: Diesel engine exhaust carcinogenic, https://www.iarc.fr/en/media-centre/pr/2012/pdfs/pr213_E.pdf
  3. ↑ Rebecca Kessler. Air Pollution’s Impact on Cancer Is Grossly Underestimated. Scientific American, July 1, 2014, http://www.scientificamerican.com/article/air-pollution-s-impact-on-cancer-is-grossly-underestimated/
  4. ↑ Air pollution and cancer. Praca zbiorowa, redakcja: K. Straif, A. Cohen, J. Samet (IARC Scientific Publications; 161), https://www.iarc.fr/en/publications/books/sp161/AirPollutionandCancer161.pdf
  5. ↑ Pope III, C. Arden, et al. Lung cancer, cardiopulmonary mortality, and long-term exposure to fine particulate air pollution. Jama 287.9 (2002): 1132–1141, http://jama.jamanetwork.com/article.aspx?articleid=194704
  6. ↑ Nafstad, P., et al. Lung cancer and air pollution: a 27 year follow up of 16 209 Norwegian men. Thorax 58.12 (2003): 1071–1076, http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/14645978?dopt=Abstract
  7. ↑ Laden, Francine, et al. Reduction in fine particulate air pollution and mortality: extended follow-up of the Harvard Six Cities study. American journal of respiratory and critical care medicine 173.6 (2006): 667–672, http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16424447
  8. ↑ Vineis, Paolo, et al. Air pollution and risk of lung cancer in a prospective study in Europe. International journal of cancer 119.1 (2006): 169–174, http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/ijc.21801/full
  9. ↑ Raaschou-Nielsen, Ole, et al. Air pollution and lung cancer incidence in 17 European cohorts: prospective analyses from the European Study of Cohorts for Air Pollution Effects (ESCAPE). The Lancet Oncology 14.9 (2013): 813–822, http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23849838
  10. ↑ Heinrich, Joachim, et al. Long-term exposure to NO2 and PM10 and all-cause and cause-specific mortality in a prospective cohort of women. Occupational and environmental medicine 70.3 (2013):179–86, http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23220504
  11. ↑ Jedrychowski, Wieslaw, et al. A case-control study of lung cancer with special reference to the effect of air pollution in Poland. Journal of epidemiology and community health 44.2 (1990): 114–120, http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1060617/
  12. ↑ L. Kapka, B. F. Zemła, A. Kozłowska, E. Olewińska, N. Pawlas. Jakość powietrza atmosferycznego a zapadalność na nowotwory płuc w wybranych miejscowościach i powiatach województwa śląskiego [Air quality vs morbidity to lung cancer in selected provinces and localities of the Silesian Region] Przegląd Epidemiologiczny 63.3 (2009): 439–444, http://www.przeglepidemiol.pzh.gov.pl/jakosc-powietrza-atmosferycznego-a-zapadalnosc-na-nowotwory-pluc-w-wybranych-miejscowosciach-i-powiatach-wojewodztwa-slaskiego?lang=pl
  13. ↑ Ghassan B. Hamra, et al. Outdoor Particulate Matter Exposure and Lung Cancer: A Systematic Review and Meta-Analysis, Environ Health Perspect 122.9 (2014): 906–911, http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/24911630
  14. ↑ Ghassan B. Hamra, et al. Lung Cancer and Exposure to Nitrogen Dioxide and Traffic: A Systematic Review and Meta-Analysis. Environ Health Perspect 123.11 (2015): 1107–12, http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25870974
  15. ↑ International Agency for Research on Cancer: List of Classifications. Agents classified by the IARC Monographs, Volumes 1–129, https://monographs.iarc.who.int/list-of-classifications/
  16. ↑ Ghassan B. Hamra, et al. Outdoor Particulate Matter Exposure and Lung Cancer: A Systematic Review and Meta-Analysis, Environ Health Perspect 122.9 (2014): 906–911, http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/24911630
  17. ↑ Raaschou-Nielsen, Ole, et al. Air pollution and lung cancer incidence in 17 European cohorts: prospective analyses from the European Study of Cohorts for Air Pollution Effects (ESCAPE). The Lancet Oncology 14.9 (2013): 813–822, http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23849838
  18. ↑ World Health Organization. Ambient air pollution: A global assessment of exposure and burden of disease, https://apps.who.int/iris/handle/10665/250141
  19. ↑ Państwowy Monitoring Środowiska – Inspekcja Ochrony Środowiska. Zanieczyszczenie powietrza wielopierścieniowymi węglowodorami aromatycznymi w Polsce w 2019 roku, http://powietrze.gios.gov.pl/pjp/maps/air/quality/type/R
  20. ↑ Heikki Junninen, et al. Quantifying the Impact of Residential Heating on the Urban Air Quality in a Typical European Coal Combustion Region. Environ. Sci. Technol., 2009, 43 (20), pp. 7964–7970, http://pubs.acs.org/doi/abs/10.1021/es8032082
  21. ↑ Adam Grochowalski. Ambient air concentration and emission of dioxins in Poland, Proceedings of the JRC Workshop on the Determination of Dioxins in Industrial Emissions, Brno, Czech Republic, 16–19 April 2002, https://www.google.pl/search?client=ubuntu&channel=fs&q=Proceedings+of+the+JRC+Workshop+on+the+%22Determination+of+Dioxins+in+Industrial+Emissions%22%2C++Brno%2C+Czech+Republic%2C+16-19+April+2002.+&ie=utf-8&oe=utf-8&gfe_rd=cr&ei=kwQBVpKjI9Gv8wf3qKLoCw
  22. ↑ Christoph, E. H., et al. PCDD/Fs in ambient air of Krakow–seasonal changes in congener distributions. Organohalogen Compounds 67 (2005): 1205–1209, http://publications.jrc.ec.europa.eu/repository/handle/JRC32568
  23. ↑ I. Makhniashvili. Nitrowe pochodne wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych w środowisku. Bezpieczeństwo Pracy: nauka i praktyka, 3/2003.
  24. ↑ Andersson, Jan T., Christine Achten. Time to say goodbye to the 16 EPA PAHs? Toward an up-to-date use of PACs for environmental purposes. Polycyclic aromatic compounds 35.2–4 (2015): 330–354, http://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/10406638.2014.991042
  25. ↑ IARC: Outdoor air pollution a leading environmental cause of cancer deaths (2013), https://www.iarc.who.int/news-events/iarc-outdoor-air-pollution-a-leading-environmental-cause-of-cancer-deaths/ https://www.iarc.fr/en/media-centre/pr/2013/pdfs/pr221_E.pdf
  26. ↑ Raaschou-Nielsen, Ole, et al. Air pollution from traffic and cancer incidence: a Danish cohort study. Environmental Health 10.1 (2011): 1, http://ehjournal.biomedcentral.com/articles/10.1186/1476-069X-10-67
  27. ↑ Ghosh, Jo Kay C., et al. Prenatal exposure to traffic-related air pollution and risk of early childhood cancers. American journal of epidemiology 178.8 (2013): 1233–9, http://aje.oxfordjournals.org/content/early/2013/08/28/aje.kwt129.short
  28. ↑ Clapp, Richard W., Molly M. Jacobs, Edward L. Loechler. Environmental and occupational causes of cancer: new evidence 2005–2007. Reviews on environmental health 23.1 (2008): 1–38, http://www.degruyter.com/view/j/reveh.2008.23.1/reveh.2008.23.1.1/reveh.2008.23.1.1.xml
Źródło: „https://smogopedia.pl/index.php?title=Zanieczyszczenia_powietrza_a_choroby_nowotworowe&oldid=1020”