Edytujesz Spalanie odpadów

[[Category:Paliwa|Odpady]]
W Polsce, podobnie jak w wielu krajach na świecie, dużym problemem pozostaje wciąż '''spalanie śmieci w domowych paleniskach lub na otwartej przestrzeni''', w tym pożary składowisk odpadów. Spalanie tworzyw sztucznych poza przeznaczonymi do tego instalacjami – profesjonalnymi spalarniami odpadów – jest źródłem emisji wielu toksycznych substancji i stanowi poważne zagrożenie dla ludzi i środowiska. Skażeniu ulega nie tylko powietrze, ale także gleba, wody gruntowe i rośliny, a szkodliwe związki chemiczne trafiają do łańcucha pokarmowego.

= Co rozumiemy przez „odpady”? =

„Odpady” oznaczają tu przede wszystkim przedmioty wykonane z tworzyw sztucznych: gumy, wszelkiego rodzaju plastiku, ale również impregnowane, lakierowane lub klejone drewno i płyty wiórowe (MDF). W naszym kraju od lat takie odpady spalane są w piecach i kotłach centralnego ogrzewania, a także np. w ogniskach.

Lista przedmiotów i materiałów, których nie powinno się w ten sposób palić jest bardzo długa<ref>Polski Alarm Smogowy: Jak poradzić sobie z problemem spalania śmieci? [https://polskialarmsmogowy.pl/files/artykuly/1881.pdf ''https://polskialarmsmogowy.pl/files/artykuly/1881.pdf'']
</ref>. Łatwiej powiedzieć czym można palić: węglem kamiennym (spełniającym odpowiednie normy jakości), koksem, czystym, niemalowanym drewnem o właściwej wilgotności, niezawierającym klejów ani impregnatów, tekturą, odpadami z gospodarki leśnej czy trocinami. A także pelletem drzewnym, brykietami drzewnymi i ze słomy, odpadami z korka i inną suchą biomasą. Reszta to właśnie odpady. W trakcie spalania ich poza przeznaczonymi do tego instalacjami (spalarniami odpadów) powstaje zazwyczaj cała gama mniej lub bardziej toksycznych substancji. Dlatego spalanie odpadów poza profesjonalnymi spalarniami jest w Polsce nielegalne.

= Substancje powstające podczas spalania odpadów =

Substancji takich jest bardzo dużo<ref>Levin, Barbara C. A summary of the NBS literature reviews on the chemical nature and toxicity of the pyrolysis and combustion products from seven plastics: Acrylonitrile–butadiene–styrenes (ABS), nylons, polyesters, polyethylenes, polystyrenes, poly (vinyl chlorides) and rigid polyurethane foams. Fire and Materials 11.3 (1987): 143–157, [https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1002/fam.810110304 ''https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1002/fam.810110304'']
</ref><sup>,</sup> <ref>Simoneit, Bernd RT, Patricia M. Medeiros, Borys M. Didyk. Combustion products of plastics as indicators for refuse burning in the atmosphere. Environmental science &amp; technology 39.18 (2005): 6961–6970, [http://pubs.acs.org/doi/abs/10.1021/es050767x ''http://pubs.acs.org/doi/abs/10.1021/es050767x'']
</ref><sup>,</sup> <ref>Lemieux, Paul M., Christopher C. Lutes, Dawn A. Santoianni. Emissions of organic air toxics from open burning: a comprehensive review. Progress in energy and combustion science 30.1 (2004): 1–32, [http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0360128503000613 ''http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0360128503000613'']
</ref> – tu wymienimy jedynie najważniejsze z nich. Obok związków chemicznych, których szkodliwość jest dobrze znana, takich jak pył (sadza), wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA), dioksyny, cyjanowodór, chlorowodór, benzen, styren czy formaldehyd, mamy też związki znacznie bardziej „egzotyczne”: kwasy karboksylowe, estry kwasu ftalowego (ftalany), bromowane etery difenylowe (PBDE) czy bromowane odpowiedniki dioksyn (PBDD/F)<ref>Kumar, Sudhanshu, et al. Investigation of the tracers for plastic-enriched waste burning aerosols. Atmospheric Environment 108 (2015): 49–58, [http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1352231015001910 ''http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1352231015001910'']
</ref><sup>,</sup> <ref>Levin, Barbara C. A summary of the NBS literature reviews on the chemical nature and toxicity of the pyrolysis and combustion products from seven plastics: Acrylonitrile–butadiene–styrenes (ABS), nylons, polyesters, polyethylenes, polystyrenes, poly (vinyl chlorides) and rigid polyurethane foams. Fire and Materials 11.3 (1987): 143–157, [https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1002/fam.810110304 ''https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1002/fam.810110304'']
</ref><sup>,</sup> <ref>Gullett, Brian K., et al. PCDD/F, PBDD/F, and PBDE emissions from open burning of a residential waste dump. Environmental science &amp; technology 44.1 (2010): 394–399, [https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/19950929/ ''https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/19950929/'']
</ref><sup>,</sup> <ref>Simoneit, Bernd RT, Patricia M. Medeiros, Borys M. Didyk. Combustion products of plastics as indicators for refuse burning in the atmosphere. Environmental science &amp; technology 39.18 (2005): 6961–6970, [http://pubs.acs.org/doi/abs/10.1021/es050767x ''http://pubs.acs.org/doi/abs/10.1021/es050767x'']
</ref><sup>,</sup> <ref>Estrellan, Carl Renan, Fukuya Iino. Toxic emissions from open burning. Chemosphere 80.3 (2010): 193–207, [https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0045653510003711 ''https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0045653510003711'']
</ref>. Ich wpływ na środowisko i zdrowie ludzkie jest wciąż przedmiotem badań. Wiadomo już jednak, że długo pozostają w środowisku, mogą kumulować się w łańcuchu pokarmowym i nie są obojętne dla naszego zdrowia.

Niektóre z nich (np. WWA) są rakotwórcze, inne zaburzają gospodarkę hormonalną, płodność, jeszcze inne działają szkodliwie na układ nerwowy lub negatywnie wpływają na rozwijający się płód<ref>Sidhu, Sukh, et al. Endocrine disrupting chemical emissions from combustion sources: diesel particulate emissions and domestic waste open burn emissions. Atmospheric environment 39.5 (2005): 801–811, [http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1352231004010349 ''http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1352231004010349'']
</ref><sup>,</sup> <ref>Benjamin, Sailas, et al. Phthalates impact human health: epidemiological evidences and plausible mechanism of action. Journal of hazardous materials 340 (2017): 360–383, [https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0304389417304570 ''https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0304389417304570'']
</ref><sup>,</sup> <ref>Dutta, Sudipta, et al. Phthalate exposure and long-term epigenomic consequences: A review. Frontiers in Genetics 11 (2020), [https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7218126/ ''https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7218126/'']
</ref><sup>,</sup> <ref>Linares, Victoria, Montserrat Bellés, José L. Domingo. Human exposure to PBDE and critical evaluation of health hazards. Archives of toxicology 89.3 (2015): 335–356, [https://link.springer.com/article/10.1007%2Fs00204-015-1457-1 ''https://link.springer.com/article/10.1007%2Fs00204-015-1457-1'']
</ref><sup>,</sup> <ref>Wu, Zhineng, et al. Exposure pathways, levels and toxicity of polybrominated diphenyl ethers in humans: A review. Environmental Research (2020): 109531, [https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0013935120304242 ''https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0013935120304242'']
</ref>. Szczególnie niebezpiecznymi związkami chemicznymi powstającymi podczas palenia odpadów są dioksyny<ref>A. Grochowalski. Dioksyny w spalinach ze spalarni i w żywności, http://www.dioksyny.pl/wp-content/uploads/Dioksyny_Spalanie_i_Zywnosc_2006.pdf
</ref><sup>,</sup> <ref>Birnbaum, Linda S. The mechanism of dioxin toxicity: relationship to risk assessment. Environmental health perspectives 102.Suppl 9 (1994): 157, http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1566802/
</ref>(polichlorowane pochodne dibenzodioksyny i dibenzofuranu, PCDD/F), a także rakotwórcze i mutagenne WWA.

Część z tych substancji powstaje także przy spalaniu węgla i drewna, np. pył (jeśli pominiemy różnicę w składzie chemicznym pyłu emitowanego z różnych źródeł), WWA, dioksyny, ale część jest charakterystyczna tylko dla spalania tworzyw sztucznych (np. ftalany, PBDE).

Przy paleniu zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego możemy też mieć do czynienia z emisją arsenu, antymonu, ołowiu i ich związków, ale również wielu związków bromowanych, w tym polibromowanych dioksyn i furanów (PBDD/F)<ref>Estrellan, Carl Renan, Fukuya Iino. Toxic emissions from open burning. Chemosphere 80.3 (2010): 193–207, [https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0045653510003711 ''https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0045653510003711'']
</ref>. Palenie izolowanych kabli elektrycznych skutkuje z kolei wyjątkowo wysoką emisją dioksyn<ref>Estrellan, Carl Renan, Fukuya Iino. Toxic emissions from open burning. Chemosphere 80.3 (2010): 193–207, [https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0045653510003711 ''https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0045653510003711'']
</ref>. (Miedź i jej związki katalizują powstawanie dioksyn).

= Współczynniki emisji =

O tym jaka ilość konkretnej substancji powstaje przy spalaniu kilograma danego typu odpadów informują nas współczynniki emisji. Przykładowo, jeśli interesują nas emisje benzo(a)pirenu, to z danych dostępnych w literaturze możemy dowiedzieć się, że przy spaleniu kilograma opon powstanie ok. 100 mg tej substancji, a przy spaleniu 1 kg odpadów domowych w stalowej beczce (w wielu krajach jest to popularna metoda pozbywania się odpadów) – ok. 1,4 mg<ref>Lemieux, Paul M., Christopher C. Lutes, Dawn A. Santoianni. Emissions of organic air toxics from open burning: a comprehensive review. Progress in energy and combustion science 30.1 (2004): 1–32, http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0360128503000613
</ref>.

Wynik – konkretna wartość współczynnika emisji zależy oczywiście od warunków prowadzenia eksperymentu (od warunków spalania), a w przypadku zmieszanych odpadów domowych także od ich składu. W innych, podobnych badaniach współczynniki emisji będą na ogół nieco się różnić, ale liczby te dają nam pojęcie o skali problemu, o rzędzie wielkości emisji.

Dostępne w literaturze współczynniki emisji odnoszą się głównie do spalania odpadów na otwartej przestrzeni (ang. ''open waste burning''), które jest bardzo poważnym problemem zdrowotnym i środowiskowym, zwłaszcza w krajach rozwijających się<ref>Wiedinmyer, Christine, Robert J. Yokelson, Brian K. Gullett. Global emissions of trace gases, particulate matter, and hazardous air pollutants from open burning of domestic waste. Environmental science &amp; technology 48.16 (2014): 9523–9530, [http://pubs.acs.org/doi/abs/10.1021/es502250z ''http://pubs.acs.org/doi/abs/10.1021/es502250z'']
</ref><sup>,</sup> <ref>Cogut, Alexander. Open burning of waste: a global health disaster. R20 Regions of climate action (2016), [https://regions20.org/wp-content/uploads/2016/08/OPEN-BURNING-OF-WASTE-A-GLOBAL-HEALTH-DISASTER_R20-Research-Paper_Final_29.05.2017.pdf ''https://regions20.org/wp-content/uploads/2016/08/OPEN-BURNING-OF-WASTE-A-GLOBAL-HEALTH-DISASTER_R20-Research-Paper_Final_29.05.2017.pdf'']
</ref><sup>,</sup> <ref>Velis, Costas, Ed Cook. Mismanagement of plastic waste through open burning in the Global South: A systematic review of risks to occupational and public health. (2020), [https://engrxiv.org/qwy4d/ ''https://engrxiv.org/qwy4d/'']
</ref>. Nie jest jasne, na ile wyniki takich eksperymentów można przenieść na przypadek spalania odpadów w domowych paleniskach.

= Skażenie gleby, wody i żywności =

W wyniku spalania odpadów w domowych piecach, kotłach czy ogniskach skażeniu ulega nie tylko powietrze, ale także gleba i rośliny (poprzez opadający z powietrza pył lub przez popiół z palenisk). Skażeniu może ulec również woda. Na przykład z opon palących się przy niedostatecznym dostępie tlenu powstaje tzw. olej pirolityczny, który przenika do gleby i dalej do wód gruntowych<ref>Fires, Tire Pile. Prevention, Response, Remediation. Environ Eng Contracting. Inc, Santa Ana California, USA (2002), [https://archive.epa.gov/epawaste/conserve/materials/tires/web/pdf/gen-067-tire%20pile%20fires-prevention%2C%20response%2C%20remediation.pdf ''https://archive.epa.gov/epawaste/conserve/materials/tires/web/pdf/gen-067-tire%20pile%20fires-prevention%2c%20response%2c%20remediation.pdf'']
</ref>. W konsekwencji skażeniu może też ulec żywność – szkodliwe substancje powstające przy spalaniu odpadów trafiają do łańcucha pokarmowego.

Pokazują to choćby badania prowadzone kilka lat temu na zlecenie Krakowskiego Alarmu Smogowego. Okazało się, że w jajach kurzych z terenu małopolski i śląska norma zawartości dioksyn bywa przekroczona nawet kilkakrotnie<ref>Dioksyny w jajkach od kur z wolnego wybiegu. Normy przekroczone czterokrotnie, [https://polskialarmsmogowy.pl/files/artykuly/325.pdf ''https://polskialarmsmogowy.pl/files/artykuly/325.pdf'']
</ref>. Chodzi tu o kury z przydomowych hodowli („chów przyzagrodowy”), nie zaś o takie z chowu przemysłowego czy z gospodarstw ekologicznych.

= Pożary składowisk odpadów =

W ciągu kilku ostatnich lat nasiliły się w Polsce pożary składowisk odpadów. Przez „odpady” rozumiemy tu znowu głównie zużyte przedmioty wykonane z różnych tworzyw sztucznych, ale też tzw. odpady niebezpieczne (chemikalia, np. rozpuszczalniki).

Z punktu widzenia ochrony zdrowia i środowiska każde takie zdarzenie jest mniejszą lub większą katastrofą, w wyniku której skażeniu ulega nie tylko (przejściowo) powietrze, ale także – podobnie jak przy paleniu odpadów w domowych kotłach, piecach czy ogniskach – gleba, rośliny i żywność.

Liczba pożarów składowisk w Polsce w ostatnich latach wyglądała następująco: w 2012 roku było ich 75, w 2013 – 82, w 2014 – 88, w 2015 – 126, w 2016 roku spłonęło 117 składowisk, w 2017 – 132, w 2018 – 243, a 177 pożarów zanotowano w roku 2019 (dane Głównego Urzędu Statystycznego i Państwowej Straży Pożarnej<ref>Główny Urząd Statystyczny: Ochrona środowiska 2020, [https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/srodowisko-energia/srodowisko/ochrona-srodowiska-2020,1,21.html ''https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/srodowisko-energia/srodowisko/ochrona-srodowiska-2020,1,21.html'']
</ref>).

Nie są jeszcze dostępne oficjalne dane dla roku 2020 (stan na lipiec 2021), ale pożary składowisk zdarzają się dalej. Na przykład 6 maja 2020 roku wybuchł ósmy z kolei pożar wysypiska śmieci w Fałkowie w powiecie kieleckim, a kilka tygodni wcześniej w tej samej części Polski duży pożar miał miejsce w składowisku odpadów chemicznych w Sitkówce-Nowinach pod Kielcami.

Z wcześniejszych większych i bardziej spektakularnych tego typu zdarzeń można wymienić choćby pożar na nielegalnym składowisku zużytych opon w Trzebini, który wybuchł w nocy z 26 na 27 maja 2018 roku. Z ogniem walczyło ponad 230 strażaków, spłonęło 46 tys. m<sup>3</sup> odpadów. Głośny był też potężny pożar składowiska odpadów na terenie byłych Zakładów Przemysłu Barwników Boruta w Zgierzu, który miał miejsce w tym samym czasie.

= Wpływ spalania odpadów na jakość powietrza i powstawanie smogu =

Nie jest prawdą, że spalanie śmieci w piecach domowych jest główną przyczyną występowania smogu. Substancje powstające przy spalaniu odpadów są raczej bardzo toksycznym dodatkiem do i tak bardzo szkodliwego „koktajlu” powstającego w wyniku spalania węgla czy drewna. Bez palenia śmieci w sezonie grzewczym w większości polskich miejscowości również występowałby smog, jednak byłby zapewne mniej szkodliwy dla zdrowia. Przyczyną smogu nie są natomiast elektrownie, elektrociepłownie, a tym bardziej nowoczesne, profesjonalne spalarnie odpadów.

W żadnym wypadku nie wolno jednak bagatelizować problemu palenia śmieci, który ma bardzo negatywny wpływ na nasze zdrowie i nasze środowisko. Tym bardziej, że nie znamy realnego narażenia mieszkańców Polski na substancje powstające przy spalaniu odpadów, ani drogą oddechową – przez wdychanie skażonego powietrza, ani drogą pokarmową – przez spożywanie skażonej żywności.


<references />