Spalanie odpadów

Z Smogopedia
Skocz do: nawigacja, szukaj

W Polsce, podobnie jak w wielu krajach na świecie, dużym problemem pozostaje wciąż spalanie odpadów w domowych paleniskach lub na otwartej przestrzeni, w tym pożary składowisk odpadów. Spalanie tworzyw sztucznych poza przeznaczonymi do tego instalacjami – profesjonalnymi spalarniami odpadów – jest źródłem emisji wielu toksycznych substancji i stanowi poważne zagrożenie dla ludzi i środowiska. Skażeniu ulega nie tylko powietrze, ale także gleba, wody gruntowe i rośliny, a szkodliwe związki chemiczne trafiają do łańcucha pokarmowego.

Co rozumiemy przez „odpady”?

„Odpady” oznaczają tu przede wszystkim przedmioty wykonane z tworzyw sztucznych: gumy, wszelkiego rodzaju plastiku, ale również impregnowane, lakierowane lub klejone drewno i płyty wiórowe (MDF). W naszym kraju od lat takie odpady spalane są w piecach i kotłach centralnego ogrzewania, a także np. w ogniskach.

Lista przedmiotów i materiałów, których nie powinno się w ten sposób palić jest bardzo długa[1]. Łatwiej powiedzieć czym można palić: węglem kamiennym (spełniającym odpowiednie normy jakości), koksem, czystym, niemalowanym drewnem o właściwej wilgotności, niezawierającym klejów ani impregnatów, tekturą, odpadami z gospodarki leśnej czy trocinami. A także pelletem drzewnym, brykietami drzewnymi i ze słomy, odpadami z korka i inną suchą biomasą. Reszta to właśnie odpady. W trakcie spalania ich poza przeznaczonymi do tego instalacjami (spalarniami odpadów) powstaje zazwyczaj cała gama mniej lub bardziej toksycznych substancji. Dlatego spalanie odpadów poza profesjonalnymi spalarniami jest w Polsce nielegalne.

Substancje powstające podczas spalania odpadów

Substancji takich jest bardzo dużo[2], [3], [4] – tu wymienimy jedynie najważniejsze z nich. Obok związków chemicznych, których szkodliwość jest dobrze znana, takich jak pył (sadza), wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA), dioksyny, cyjanowodór, chlorowodór, benzen, styren czy formaldehyd, mamy też związki znacznie bardziej „egzotyczne”: kwasy karboksylowe, estry kwasu ftalowego (ftalany), bromowane etery difenylowe (PBDE) czy bromowane odpowiedniki dioksyn (PBDD/F)[5], [6], [7], [8], [9]. Ich wpływ na środowisko i zdrowie ludzkie jest wciąż przedmiotem badań. Wiadomo już jednak, że długo pozostają w środowisku, mogą kumulować się w łańcuchu pokarmowym i nie są obojętne dla naszego zdrowia.

Niektóre z nich (np. WWA) są rakotwórcze, inne zaburzają gospodarkę hormonalną, płodność, jeszcze inne działają szkodliwie na układ nerwowy lub negatywnie wpływają na rozwijający się płód[10], [11], [12], [13], [14]. Szczególnie niebezpiecznymi związkami chemicznymi powstającymi podczas palenia odpadów są dioksyny[15], [16](polichlorowane pochodne dibenzodioksyny i dibenzofuranu, PCDD/F), a także rakotwórcze i mutagenne WWA.

Część z tych substancji powstaje także przy spalaniu węgla i drewna, np. pył (jeśli pominiemy różnicę w składzie chemicznym pyłu emitowanego z różnych źródeł), WWA, dioksyny, ale część jest charakterystyczna tylko dla spalania tworzyw sztucznych (np. ftalany, PBDE).

Przy paleniu zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego możemy też mieć do czynienia z emisją arsenu, antymonu, ołowiu i ich związków, ale również wielu związków bromowanych, w tym polibromowanych dioksyn i furanów (PBDD/F)[17]. Palenie izolowanych kabli elektrycznych skutkuje z kolei wyjątkowo wysoką emisją dioksyn[18]. (Miedź i jej związki katalizują powstawanie dioksyn).

Współczynniki emisji

O tym jaka ilość konkretnej substancji powstaje przy spalaniu kilograma danego typu odpadów informują nas współczynniki emisji. Przykładowo, jeśli interesują nas emisje benzo(a)pirenu, to z danych dostępnych w literaturze możemy dowiedzieć się, że przy spaleniu kilograma opon powstanie ok. 100 mg tej substancji, a przy spaleniu 1 kg odpadów domowych w stalowej beczce (w wielu krajach jest to popularna metoda pozbywania się odpadów) – ok. 1,4 mg[19].

Wynik – konkretna wartość współczynnika emisji zależy oczywiście od warunków prowadzenia eksperymentu (od warunków spalania), a w przypadku zmieszanych odpadów domowych także od ich składu. W innych, podobnych badaniach współczynniki emisji będą na ogół nieco się różnić, ale liczby te dają nam pojęcie o skali problemu, o rzędzie wielkości emisji.

Dostępne w literaturze współczynniki emisji odnoszą się głównie do spalania odpadów na otwartej przestrzeni (ang. open waste burning), które jest bardzo poważnym problemem zdrowotnym i środowiskowym, zwłaszcza w krajach rozwijających się[20], [21], [22]. Nie jest jasne, na ile wyniki takich eksperymentów można przenieść na przypadek spalania odpadów w domowych paleniskach.

Skażenie gleby, wody i żywności

W wyniku spalania odpadów w domowych piecach, kotłach czy ogniskach skażeniu ulega nie tylko powietrze, ale także gleba i rośliny (poprzez opadający z powietrza pył lub przez popiół z palenisk). Skażeniu może ulec również woda. Na przykład z opon palących się przy niedostatecznym dostępie tlenu powstaje tzw. olej pirolityczny, który przenika do gleby i dalej do wód gruntowych[23]. W konsekwencji skażeniu może też ulec żywność – szkodliwe substancje powstające przy spalaniu odpadów trafiają do łańcucha pokarmowego.

Pokazują to choćby badania prowadzone kilka lat temu na zlecenie Krakowskiego Alarmu Smogowego. Okazało się, że w jajach kurzych z terenu małopolski i śląska norma zawartości dioksyn bywa przekroczona nawet kilkakrotnie[24]. Chodzi tu o kury z przydomowych hodowli („chów przyzagrodowy”), nie zaś o takie z chowu przemysłowego czy z gospodarstw ekologicznych.

Pożary składowisk odpadów

W ciągu kilku ostatnich lat nasiliły się w Polsce pożary składowisk odpadów. Przez „odpady” rozumiemy tu znowu głównie zużyte przedmioty wykonane z różnych tworzyw sztucznych, ale też tzw. odpady niebezpieczne (chemikalia, np. rozpuszczalniki).

Z punktu widzenia ochrony zdrowia i środowiska każde takie zdarzenie jest mniejszą lub większą katastrofą, w wyniku której skażeniu ulega nie tylko (przejściowo) powietrze, ale także – podobnie jak przy paleniu odpadów w domowych kotłach, piecach czy ogniskach – gleba, rośliny i żywność.

Liczba pożarów składowisk w Polsce w ostatnich latach wyglądała następująco: w 2012 roku było ich 75, w 2013 – 82, w 2014 – 88, w 2015 – 126, w 2016 roku spłonęło 117 składowisk, w 2017 – 132, w 2018 – 243, a 177 pożarów zanotowano w roku 2019 (dane Głównego Urzędu Statystycznego i Państwowej Straży Pożarnej[25]).

Nie są jeszcze dostępne oficjalne dane dla roku 2020 (stan na lipiec 2021), ale pożary składowisk zdarzają się dalej. Na przykład 6 maja 2020 roku wybuchł ósmy z kolei pożar wysypiska śmieci w Fałkowie w powiecie kieleckim, a kilka tygodni wcześniej w tej samej części Polski duży pożar miał miejsce w składowisku odpadów chemicznych w Sitkówce-Nowinach pod Kielcami.

Z wcześniejszych większych i bardziej spektakularnych tego typu zdarzeń można wymienić choćby pożar na nielegalnym składowisku zużytych opon w Trzebini, który wybuchł w nocy z 26 na 27 maja 2018 roku. Z ogniem walczyło ponad 230 strażaków, spłonęło 46 tys. m3 odpadów. Głośny był też potężny pożar składowiska odpadów na terenie byłych Zakładów Przemysłu Barwników Boruta w Zgierzu, który miał miejsce w tym samym czasie.

Wpływ spalania odpadów na jakość powietrza i powstawanie smogu

Nie jest prawdą, że spalanie śmieci w piecach domowych jest główną przyczyną występowania smogu. Substancje powstające przy spalaniu odpadów są raczej bardzo toksycznym dodatkiem do i tak bardzo szkodliwego „koktajlu” powstającego w wyniku spalania węgla czy drewna. Bez palenia śmieci w sezonie grzewczym w większości polskich miejscowości również występowałby smog, jednak byłby zapewne mniej szkodliwy dla zdrowia. Przyczyną smogu nie są natomiast elektrownie, elektrociepłownie, a tym bardziej nowoczesne, profesjonalne spalarnie odpadów.

W żadnym wypadku nie wolno jednak bagatelizować problemu palenia śmieci, który ma bardzo negatywny wpływ na nasze zdrowie i nasze środowisko. Tym bardziej, że nie znamy realnego narażenia mieszkańców Polski na substancje powstające przy spalaniu odpadów, ani drogą oddechową – przez wdychanie skażonego powietrza, ani drogą pokarmową – przez spożywanie skażonej żywności.


  1. ↑ Polski Alarm Smogowy: Jak poradzić sobie z problemem spalania śmieci? https://polskialarmsmogowy.pl/files/artykuly/1881.pdf
  2. ↑ Levin, Barbara C. A summary of the NBS literature reviews on the chemical nature and toxicity of the pyrolysis and combustion products from seven plastics: Acrylonitrile–butadiene–styrenes (ABS), nylons, polyesters, polyethylenes, polystyrenes, poly (vinyl chlorides) and rigid polyurethane foams. Fire and Materials 11.3 (1987): 143–157, https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1002/fam.810110304
  3. ↑ Simoneit, Bernd RT, Patricia M. Medeiros, Borys M. Didyk. Combustion products of plastics as indicators for refuse burning in the atmosphere. Environmental science & technology 39.18 (2005): 6961–6970, http://pubs.acs.org/doi/abs/10.1021/es050767x
  4. ↑ Lemieux, Paul M., Christopher C. Lutes, Dawn A. Santoianni. Emissions of organic air toxics from open burning: a comprehensive review. Progress in energy and combustion science 30.1 (2004): 1–32, http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0360128503000613
  5. ↑ Kumar, Sudhanshu, et al. Investigation of the tracers for plastic-enriched waste burning aerosols. Atmospheric Environment 108 (2015): 49–58, http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1352231015001910
  6. ↑ Levin, Barbara C. A summary of the NBS literature reviews on the chemical nature and toxicity of the pyrolysis and combustion products from seven plastics: Acrylonitrile–butadiene–styrenes (ABS), nylons, polyesters, polyethylenes, polystyrenes, poly (vinyl chlorides) and rigid polyurethane foams. Fire and Materials 11.3 (1987): 143–157, https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1002/fam.810110304
  7. ↑ Gullett, Brian K., et al. PCDD/F, PBDD/F, and PBDE emissions from open burning of a residential waste dump. Environmental science & technology 44.1 (2010): 394–399, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/19950929/
  8. ↑ Simoneit, Bernd RT, Patricia M. Medeiros, Borys M. Didyk. Combustion products of plastics as indicators for refuse burning in the atmosphere. Environmental science & technology 39.18 (2005): 6961–6970, http://pubs.acs.org/doi/abs/10.1021/es050767x
  9. ↑ Estrellan, Carl Renan, Fukuya Iino. Toxic emissions from open burning. Chemosphere 80.3 (2010): 193–207, https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0045653510003711
  10. ↑ Sidhu, Sukh, et al. Endocrine disrupting chemical emissions from combustion sources: diesel particulate emissions and domestic waste open burn emissions. Atmospheric environment 39.5 (2005): 801–811, http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1352231004010349
  11. ↑ Benjamin, Sailas, et al. Phthalates impact human health: epidemiological evidences and plausible mechanism of action. Journal of hazardous materials 340 (2017): 360–383, https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0304389417304570
  12. ↑ Dutta, Sudipta, et al. Phthalate exposure and long-term epigenomic consequences: A review. Frontiers in Genetics 11 (2020), https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7218126/
  13. ↑ Linares, Victoria, Montserrat Bellés, José L. Domingo. Human exposure to PBDE and critical evaluation of health hazards. Archives of toxicology 89.3 (2015): 335–356, https://link.springer.com/article/10.1007%2Fs00204-015-1457-1
  14. ↑ Wu, Zhineng, et al. Exposure pathways, levels and toxicity of polybrominated diphenyl ethers in humans: A review. Environmental Research (2020): 109531, https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0013935120304242
  15. ↑ A. Grochowalski. Dioksyny w spalinach ze spalarni i w żywności, http://www.dioksyny.pl/wp-content/uploads/Dioksyny_Spalanie_i_Zywnosc_2006.pdf
  16. ↑ Birnbaum, Linda S. The mechanism of dioxin toxicity: relationship to risk assessment. Environmental health perspectives 102.Suppl 9 (1994): 157, http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1566802/
  17. ↑ Estrellan, Carl Renan, Fukuya Iino. Toxic emissions from open burning. Chemosphere 80.3 (2010): 193–207, https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0045653510003711
  18. ↑ Estrellan, Carl Renan, Fukuya Iino. Toxic emissions from open burning. Chemosphere 80.3 (2010): 193–207, https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0045653510003711
  19. ↑ Lemieux, Paul M., Christopher C. Lutes, Dawn A. Santoianni. Emissions of organic air toxics from open burning: a comprehensive review. Progress in energy and combustion science 30.1 (2004): 1–32, http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0360128503000613
  20. ↑ Wiedinmyer, Christine, Robert J. Yokelson, Brian K. Gullett. Global emissions of trace gases, particulate matter, and hazardous air pollutants from open burning of domestic waste. Environmental science & technology 48.16 (2014): 9523–9530, http://pubs.acs.org/doi/abs/10.1021/es502250z
  21. ↑ Cogut, Alexander. Open burning of waste: a global health disaster. R20 Regions of climate action (2016), https://regions20.org/wp-content/uploads/2016/08/OPEN-BURNING-OF-WASTE-A-GLOBAL-HEALTH-DISASTER_R20-Research-Paper_Final_29.05.2017.pdf
  22. ↑ Velis, Costas, Ed Cook. Mismanagement of plastic waste through open burning in the Global South: A systematic review of risks to occupational and public health. (2020), https://engrxiv.org/qwy4d/
  23. ↑ Fires, Tire Pile. Prevention, Response, Remediation. Environ Eng Contracting. Inc, Santa Ana California, USA (2002), https://archive.epa.gov/epawaste/conserve/materials/tires/web/pdf/gen-067-tire%20pile%20fires-prevention%2c%20response%2c%20remediation.pdf
  24. ↑ Dioksyny w jajkach od kur z wolnego wybiegu. Normy przekroczone czterokrotnie, https://polskialarmsmogowy.pl/files/artykuly/325.pdf
  25. ↑ Główny Urząd Statystyczny: Ochrona środowiska 2020, https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/srodowisko-energia/srodowisko/ochrona-srodowiska-2020,1,21.html
Źródło: „https://smogopedia.pl/index.php?title=Spalanie_odpadów&oldid=866”