Dostęp do informacji o środowisku

Każdy ma prawo do uzyskania informacji o środowisku i jego ochronie. Prawo to jest zagwarantowane w Konstytucji RP i rozwinięte w ustawie z dnia 3 października 2008 roku o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (potocznie nazywanej ustawą ocenową, ustawą UIŚ lub ustawą OOŚ). Korzystanie z tego prawa różni się pod pewnymi względami od dostępu do informacji publicznej. Jest to skuteczne narzędzie pozwalające na uzyskanie wiarygodnych informacji o stanie środowiska (np. poziomie zanieczyszczeń powietrza w naszej okolicy).

Podstawowe regulacje prawne

Artykuł 74 ust. 3 Konstytucji RP gwarantuje każdemu prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska, szczególny tryb udostępniania tej informacji reguluje ustawa UIŚ.

Prawo to uznawane jest za jeden z trzech filarów międzynarodowego i unijnego prawa ochrony środowiska, zostało zagwarantowane w Konwencji z dnia 25 czerwca 1998 roku o dostępie do informacji, udziale społeczeństwa w podejmowaniu decyzji oraz dostępie do sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska (tzw. Konwencja z Aarhus) oraz w Dyrektywie 2003/4/WE w sprawie publicznego dostępu do informacji dotyczących środowiska.

Informacja przetworzona i opłaty

Inaczej niż w przypadku informacji publicznej, do informacji o środowisku nie stosujemy przepisów o informacji przetworzonej – oznacza to, że organ nie może uzależniać udostępnienia żądanej informacji od wykazania szczególnego interesu publicznego.

Za udostępnienie informacji o środowisku organ może zażądać opłaty, ale są to zwykle niewielkie kwoty: 5 zł za wyszukanie do 10 dokumentów, 10 gr za zeskanowanie jednej strony. Stawki opłat reguluje rozporządzenie.

Komu przysługuje prawo dostępu do informacji o środowisku?

Dostęp do informacji o środowisku przysługuje każdemu – nie trzeba wykazać się polskim obywatelstwem, nie jest ważne gdzie mieszka wnioskodawca lub do czego potrzebuje wnioskowanej informacji.

Co jest informacją o środowisku?

Zgodnie z ustawą informacją o środowisku jest informacja dotycząca:

• stanu elementów środowiska, tym powietrza lub klimatu;
• emisji, w tym zanieczyszczeń do powietrza;
• środków, takich jak środki administracyjne, polityki, przepisy prawa, plany, programy, porozumienia oraz inne działania, służących ochronie środowiska lub w inny sposób wpływających na środowisko oraz na emisje, w tym również analizy kosztów i korzyści oraz inne analizy gospodarcze i założenia wykorzystywane przy opracowaniu tych środków;
• raportów na temat realizacji przepisów dotyczących ochrony środowiska;
• stanu zdrowia, bezpieczeństwa i warunków życia ludzi oraz stanu obiektów kultury i obiektów budowlanych – w zakresie, w jakich oddziałują na nie elementy środowiska oraz emisje i zanieczyszczenia.

Informacją o środowisku są zatem m.in. pozwolenia wydane dla zakładów przemysłowych, protokoły z czynności kontrolowanych prowadzonych przez organy ochrony środowiska, wszelkie sprawozdania i raporty opracowywane przez te organy.

Kto jest zobowiązany do udostępnienia informacji o środowisku?

Zobowiązane do udostępnienia informacji o środowisku są władze publiczne. Pojęcie to zostało zdefiniowane w ustawie i oznacza: Sejm, Senat, Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, organy administracji, sądy, trybunały oraz organy kontroli państwowej i ochrony prawa.

Gdzie szukać informacji o środowisku?

Bardzo wiele informacji dostępnych jest obecnie w Internecie, przede wszystkim w biuletynach informacji publicznej (BIP) organów ochrony środowiska. Jeżeli nie mamy pewności gdzie znajduje się określona informacja – możemy po prostu zadzwonić do urzędu. Jeżeli informacja nie jest dostępna w Internecie, ale nie wymaga wyszukania i można jej udzielić od razu w formie prostej odpowiedzi – urzędnik powinien to zrobić niezwłocznie, w trakcie rozmowy telefonicznej. W innym przypadku konieczne będzie złożenie pisemnego wniosku.

Jak złożyć wniosek o udostępnienie informacji o środowisku i jego ochronie?

W ustawie zastrzeżono, że wniosek o udostępnienie informacji o środowisku powinien być pisemny. Wymóg ten spełnia również złożenie wniosku w formie elektronicznej na elektroniczną skrzynkę podawczą organu (EPUAP). Kontrowersje budzi to, czy wniosek można złożyć w zwykłym e-mailu. Wiele organów akceptuje wnioski mailowe, niektóre domagają się załączenia skanu ręcznie podpisanego dokumentu, inne zaś akceptują wyłącznie wnioski złożone w formie tradycyjnej lub za pośrednictwem elektronicznej skrzynki podawczej – w tym zakresie nie ma reguły, a autorzy komentarzy do ustawy również nie wypracowali jednolitego poglądu. Jeżeli zależy nam na szybkim uzyskaniu informacji najlepiej złożyć wniosek przez EPUAP.

We wniosku należy wskazać preferowaną formę udostępnienia informacji (np. w formie dokumentów elektronicznych wysłanych na adres e-mail), a organ ma obowiązek się do tego dostosować, chyba że nie dysponuje odpowiednimi środkami technicznymi.

Wniosek nie może być zbyt ogólny – w takim przypadku organ może wręcz odmówić udostępnienia informacji. O ile to możliwe warto formułować żądanie w sposób precyzyjny (np. wskazując konkretne dokumenty).

W jakim terminie należy udostępnić informację?

Organ powinien udostępnić informację bez zbędnej zwłoki, nie później niż w ciągu miesiąca. Termin ten może zostać przedłużony do 2 miesięcy ze względu na stopień skomplikowania sprawy (w takim przypadku organ ma obowiązek poinformować wnioskodawcę o przedłużeniu terminu).

Jeżeli wniosek dotyczy dokumentów, o których informuje się w publicznie dostępnym wykazie (należą do nich m.in. informacje o pozwoleniach emisyjnych i zintegrowanych, przeglądach ekologicznych, decyzjach o środowiskowych uwarunkowaniach i wiele innych – pełna lista zawarta jest w art. 21 ustawy ocenowej), organ ma obowiązek udostępnić dokumenty nie później niż 3 dni od dnia złożenia wniosku.

Co robić, jeżeli organ nie udostępnia informacji?

Jeżeli organ w ogóle nie odpowiada na wniosek po upływie wskazanego wyżej terminu, oznacza to, że pozostaje w bezczynności. W takiej sytuacji można złożyć skargę na bezczynność do sądu administracyjnego. W tym przypadku złożenia skargi do sądu administracyjnego nie trzeba poprzedzać ponagleniem. Warto skontaktować się z prawnikiem lub osobą, która ma doświadczenie w składaniu tego typu skarg.

Z bezczynnością mamy do czynienia również wtedy, gdy organ odpowiada na wniosek, ale odpowiedź ta nie jest decyzją administracyjną. Zdarza się tak m.in., gdy organ twierdzi, że wnioskowana informacja nie jest informacją o środowisku.

Odmowa udostępnienia informacji może nastąpić tylko w przypadkach wymienionych w art. 16 ust. 1 ustawy ocenowej, m.in. jeżeli udostępnienie informacji może naruszyć: ochronę informacji niejawnych, przebieg postępowania sądowego, dyscyplinarnego lub karnego, prawa własności intelektualnej (w tym prawo autorskie), ochronę danych osobowych, tajemnicę handlową, obronność, bezpieczeństwo publiczne. W przypadku informacji o ilościach emisji do powietrza i wód, ilości i składu odpadów, poziomie emitowanego hałasu i pól elektromagnetycznych, przesłanki do odmowy udostępnienia są mocno ograniczone i nie obejmują m.in. tajemnicy handlowej.

Odmowa udostępnienia informacji publicznej następuje w drodze decyzji, od której przysługuje odwołanie, a następnie skarga do sądu administracyjnego. Podobnie jak w przypadku skargi na bezczynność, w tym przypadku również warto zasięgnąć pomocy prawnika lub osoby, która ma doświadczenie w pisaniu odwołań i skarg.

Czy można udostępnić informację o środowisku uzyskaną od organu?

Tak, dozwolone jest dalsze udostępnianie informacji (np. poprzez publikację na stronie internetowej), chociaż niektóre organy twierdzą inaczej. Jeżeli informację publikujemy w formie, w jakiej otrzymaliśmy ją od organu, nie naruszamy prawa. Ograniczeniom podlega ponowne wykorzystanie informacji, ale ono wiąże się z jej modyfikacją, np. do celów komercyjnych. Zasady ponownego wykorzystania informacji sektora publicznego określono w ustawie z dnia 25 lutego 2016 roku o ponownym wykorzystaniu informacji sektora publicznego.

Wzór wniosku

(data, miejscowość)

(imię, nazwisko, adres korespondencyjny wnioskodawcy)

Na podstawie art. 8 ust. 1 w zw. z art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko, wnoszę o udostępnienie informacji o środowisku i jego ochronie w następującym zakresie:

(możliwie szczegółowy opis informacji, np. „informacji, czy dla zakładu Y zlokalizowanego w X przy ulicy Z wydano pozwolenie na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza albo pozwolenie zintegrowane, a w przypadku odpowiedzi twierdzącej, udostępnienie pełnej treści tego pozwolenia”).

Preferowanym sposobem udostępnienia ww. informacji jest przesłanie jej na adres poczty elektronicznej Wnioskodawcy (podać adres e-mail).

(podpis – w przypadku tradycyjnej formy wniosku)