Kontrola palenisk

Biorąc pod uwagę, że to właśnie emisja z domowych urządzeń grzewczych na paliwa stałe stanowi główne źródło zanieczyszczenia powietrza pyłami zawieszonymi i rakotwórczym benzo(a)pirenem, kontrola indywidualnych palenisk powinna być priorytetem w walce ze smogiem. Kontrola powinna odnosić się do możliwie szerokiego zakresu i obejmować nie tylko zakaz spalania odpadów, ale także wszystkie zapisy uchwał antysmogowych, w tym jakość paliwa oraz rodzaj źródła ciepła. Bez skutecznej kontroli na poziomie gospodarstw domowych uchwały antysmogowe pozostaną w dużej mierze martwym prawem.

Kto kontroluje przepisy związane z ochroną powietrza?

Zgodnie z art. 379 Ustawy Prawo ochrony środowiska to marszałek województwa, starosta oraz wójt, burmistrz lub prezydent miasta sprawują kontrolę przestrzegania i stosowania przepisów o ochronie środowiska w zakresie objętym właściwością tych organów i mogą oni upoważnić do wykonywania funkcji kontrolnych pracowników podległych im urzędów marszałkowskich, powiatowych, miejskich lub gminnych lub funkcjonariuszy straży gminnych. W przypadku gminy funkcje kontrolne sprawować mogą więc strażnicy gminni lub pracownicy urzędu z odpowiednim upoważnieniem wójta, burmistrza lub prezydenta.

Kontrolę palenisk prowadzić mogą również następujące podmioty:

• funkcjonariusz Policji – w przypadku uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa lub wykroczenia, na podstawie przepisów k.p.k i k.p.w. (art. 1 ust. 2 pkt 4 u.p.);

• inspektorzy Inspekcji Ochrony Środowiska – w odniesieniu do podmiotów korzystających ze środowiska w rozumieniu p.o.ś. (art. 2 ust. 1 u.i.o.ś.).

Co podlega kontroli?

Do najważniejszych obiektów kontroli przepisów z zakresu ochrony powietrza należy kontrola przestrzegania zapisów uchwał antysmogowych oraz zakazu spalania odpadów.

Spalanie odpadów

Spalanie oraz współspalanie odpadów w domowych urządzeniach grzewczych jest nielegalne. Wynika to z Ustawy o odpadach z dnia 14 grudnia 2012 roku (Dz.U. 2013 poz. 21). Zgodnie z art. 155 termiczne przekształcanie odpadów prowadzi się wyłącznie w spalarniach odpadów lub we współspalarniach odpadów. Za spalanie odpadów w indywidualnych urządzeniach grzewczych grozi mandat do 500 zł lub kara grzywny do 5000 zł.

Uchwały antysmogowe

Już w 14 województwach obowiązują uchwały antysmogowe, czyli akty prawa miejscowego, których celem jest poprawa jakości powietrza. Uchwały antysmogowe mogą zawierać obowiązek stosowania odpowiedniej jakości paliwa, nakaz instalacji urządzeń zgodnych z wymaganiami emisyjnymi w nowych budynkach czy nakaz wymiany przestarzałych urządzeń grzewczych na paliwo stałe w danym, określonym przez uchwałę terminie. Za nieprzestrzeganie uchwały antysmogowej, tak jak za spalanie odpadów grozi mandat do 500 zł lub kara grzywny do 5000 zł.

Mapa uchwał antysmogowych, stan ma maj 2021, źródło: https://polskialarmsmogowy.pl/jak-wygrac-ze-smogiem/uchwaly-antysmogowe/

Metody kontroli – dobre praktyki

Kontrole straży miejskiej/gminnej

Analiza danych dot. kontroli i doświadczenia gmin pokazują, że w gminach, w których funkcjonuje straż miejska/gminna kontrola palenisk domowych jest dużo skuteczniejsza niż w miejscach, gdzie ich nie ma – tam bardzo często kontrola w praktyce nie istnieje. Niestety dotyczy to około 80% wszystkich gmin. Dobrą praktyką jest więc stworzenie straży gminnej lub międzygminnej, a jeśli nie ma takiej możliwości – prowadzenie kontroli w zespole: urzędnik oraz funkcjonariusz Policji.

Pobór próbki popiołu

Jeżeli istnieje uzasadnione podejrzenie spalania odpadów, jednak w toku kontroli nie da się tego jednoznacznie ocenić, należy pobrać próbkę popiołu z paleniska w celu poddania jej badaniom laboratoryjnym. Należy pamiętać, że jeśli w komorze spalania lub w wybranym popiele widoczne będą odpady, wystarczającą podstawą do ukarania jest sporządzenie odpowiedniej dokumentacji fotograficznej i dokładne opisanie ustalonego stanu faktycznego w protokole z kontroli.

Proces pobrania próbki popiołu powinien przebiegać następująco:

1. Kontrolujący prosi kontrolowanego o otwarcie komory przechowywania popiołu;

2. Następnie kontrolujący wygarnia wybierakiem popiół z popielnika na tacę;

3. Kontrolujący wykonuje dokumentację fotograficzną popiołu i bezpośredniego sąsiedztwa urządzenia grzewczego;

4. Następnie kontrolujący dokonuje oceny, czy całość popiołu zmieści się do przygotowanego pojemnika laboratoryjnego. Jeśli tak, całość popiołu umieszcza w pojemniku laboratoryjnym. Jeśli nie, popiół należy dokładnie uśrednić poprzez wymieszanie metodą kwartowania (dokładny opis w podręczniku), bądź w wiadrze ze stali nierdzewnej. Następnie należy pobrać łopatką porcje popiołu z różnych miejsc i przenieść do pojemnika laboratoryjnego aż do jego napełnienia;

5. Pojemnik powinien być szczelnie zamknięty, opisany (data, godzina, numer lokalizacji) i zabezpieczony plombą;

6. Kontrolujący ponownie wykonuje dokumentację fotograficzną zabezpieczonej próbki.

PRZYKŁAD: WIOŚ w Krakowie w 2019 roku prowadził kontrole z pobieraniem próbek popiołu z zakładowych palenisk małej mocy wraz z przekazaniem ich do identyfikacji laboratoryjnej pod kątem obecności produktów spalania odpadów w pobranej do analizy próbce. W trakcie prowadzonych kontroli pobrano próbki popiołu z 78 zakładowych urządzeń grzewczych. Brak spalania odpadów stwierdzono tylko w 6 przypadkach.

Wykorzystanie drona

kontrola z wykorzystaniem drona może mieć charakter kontroli wstępnej (służy wtedy jedynie do wyselekcjonowania budynków, w których powinna być przeprowadzona tradycyjna kontrola) lub kontroli samodzielnej (wtedy dron musi być wyposażony w odpowiednie urządzenia pomiarowe, a taka kontrola może służyć ustaleniu czy na terenie danej nieruchomości dochodzi do nielegalnego spalania paliw lub odpadów).

Zgłaszanie podejrzenia nieprzestrzegania przepisów – dobre praktyki

Aplikacja Ekointerwencja – system służący do zgłaszania podejrzenia spalania odpadów lub nieprzestrzegania uchwały antysmogowej funkcjonujący w województwie małopolskim.

Za pomocą aplikacji w telefonie lub przeglądarce internetowej można zgłosić adres osoby nieprzestrzegającej przepisów i dołączyć zdjęcia potwierdzające proceder. System automatycznie przekierowuje zgłoszenie do odpowiednich organów (urzędu gminy, straży miejskiej/gminnej, WIOŚ), a osoba zgłaszająca może na bieżąco śledzić wyniki kontroli. Aplikacja dostępna jest tutaj: https://ekomalopolska.pl/app/ekointerwencja/index.html

Aplikacja Ekointerwencja, źródło: https://ekomalopolska.pl/app/ekointerwencja/index.html

Akcja społeczna „Karny Kopciuch” – akcja zainicjowana w Rybniku, polegająca na bezpośredniej pomocy mieszkańcom borykającym się z problemem uciążliwego zanieczyszczania powietrza w swoim otoczeniu.

Na stronie karnykopciuch.pl można zgłosić adres sąsiada, który regularnie zatruwa okolicę, a organizatorzy akcji podejmą działania w trzech krokach:

1. Edukacja (wysyłka materiałów o wpływie smogu na zdrowie, zachęcenie do wymiany źródła ciepła i przedstawienie możliwych do pozyskania na ten cel dotacji);

2. Kontrola (informacja skierowana do organów upoważnionych do kontroli, weryfikacja jej efektów);

3. Piętnowanie (jeśli podjęte wcześniej działania nie przyniosły efektu: publikacja na mapie kopciuchów, procedura administracyjna przymuszająca do wymiany źródła ciepła).

Czy podejrzenie spalania odpadów lub nieprzestrzegania uchwały antysmogowej można zgłaszać anonimowo?

Tak, upoważniony do kontroli na podstawie art. 379 ust. 2 Ustawy Prawo ochrony środowiska pracownik urzędu gminy jest zobowiązany do przyjmowania anonimowych zgłoszeń. Brak jest podstaw prawnych wskazujących na obowiązek legitymowania osoby dokonującej zgłoszenia naruszeń przepisów.