Edytujesz Pył zawieszony

[[Category:Główne zanieczyszczenia powietrza]]
<span id="_heading=h.gjdgxs" class="anchor"></span>

Termin '''pył zawieszony''' (PM, ang. ''Particulate Matter'') można zdefiniować jako mieszaninę cząstek stałych i ciekłych zawieszonych w powietrzu. Pył zawieszony jest jednym z głównych składników smogu. Zatem ograniczenie jego emisji do powietrza jest kluczowe w kontekście walki o nasze zdrowie. Nie jest to zadanie proste, ponieważ źródła pyłu są powszechne. 

Mikrometr oznaczany symbolem µm stanowi jedną milionową metra i za pomocą tej jednostki opisuje się wielkość pyłów zawieszonych. Najczęściej wyróżnia się cząstki o wielkości średnicy do 10 μm (PM<sub>10</sub>), o średnicy do 2,5 μm (PM<sub>2,5</sub>) oraz o średnicy do 1 μm (PM<sub>1</sub>). Aby zrozumieć jak niewielkich rozmiarów są to obiekty zastosowano porównanie do włosa ludzkiego i ziarnka piasku (rysunek 1).

[[Plik:Rysunek 1. Wielkość cząstek pyłów zawieszonych1.jpg|mały|Rysunek 1. Wielkość cząstek pyłów zawieszonych (na podstawie EPA 2010)''<ref>[https://www.climatechangenews.com/2013/10/15/eu-air-pollution-poses-health-and-climate-risks-report/ ''https://www.climatechangenews.com/2013/10/15/eu-air-pollution-poses-health-and-climate-risks-report/''] </ref>]]

= Źródła pyłu w Polsce =

<span id="_heading=h.2et92p0" class="anchor"></span>

Według najnowszych szacunków Europejskiej Agencji Środowiska (EEA, ang. European Agency) za 2018 rok największym źródłem emisji pyłu zawieszonego PM<sub>10</sub> był w Polsce sektor komunalno-bytowy, czyli tzw. niska emisja. Odpowiadała ona za ponad 41% emisji<ref>Dane z 2018 roku według EEA (''Air pollutant emissions data viewer''), [źródło: https://www.eea.europa.eu/data-and-maps/dashboards/air-pollutant-emissions-data-viewer-3].
</ref>. Instytut Ochrony Środowiska – PIB, w ramach procesu modelowania matematycznego, wykonanego na potrzeby oceny jakości powietrza w Polsce za rok 2019, określił uśrednione udziały procentowe poszczególnych kategorii źródeł emisji zanieczyszczeń w stężeniach obliczonych dla stref w Polsce. Tutaj również jako główną przyczynę przekroczeń norm dla pyłu PM<sub>10</sub> wymieniano oddziaływanie emisji związanych z indywidualnym ogrzewaniem budynków<ref>Ocena jakości powietrza w strefach w Polsce za rok 2019 [źródło: https://powietrze.gios.gov.pl/pjp/content/show/1002301].
</ref>. Zgodnie z danymi Krajowego Ośrodka Bilansowania i Zarządzania Emisjami (KOBiZE), głównym źródłem emisji pyłu PM<sub>10</sub> do atmosfery w Polsce są procesy spalania paliw poza przemysłem i transportem. Emisja z tych procesów stanowiła w roku 2018, dla którego dostępne są dane, około 44% całkowitej emisji pyłu PM<sub>10</sub> z terenu kraju<ref>[https://www.gios.gov.pl/pl/aktualnosci/737-podsumowanie-monitoringu-jakosci-powietrza-w-polsce ''https://www.gios.gov.pl/pl/aktualnosci/737-podsumowanie-monitoringu-jakosci-powietrza-w-polsce'']
</ref>. Zgodnie z analizami przeprowadzonymi w KOBiZE, głównym źródłem emisji pyłu PM<sub>2,5</sub> do atmosfery w Polsce są procesy spalania paliw poza przemysłem i transportem. Emisja z tych procesów stanowi ok. 52% całkowitej emisji pyłu PM<sub>2,5</sub> z obszaru kraju<ref>Ministerstwo Klimatu 2020, „Krajowy bilans emisji SO2, NOX, CO, NH3, NMLZO, pyłów, metali ciężkich i TZO za lata 1990–2018. Raport syntetyczny”; raport przygotowano w Krajowym Ośrodku Inwentaryzacji i Raportowania Emisji, w Instytucie Ochrony Środowiska – Państwowym Instytucie Badawczym, Warszawa 2020.
</ref>. W tej kategorii największy udział ma emisja z sektora komunalno-bytowego, w tym przede wszystkim związana z ogrzewaniem budynków. Transport drogowy odpowiedzialny jest za ok. 10% krajowej emisji pyłu PM<sub>2,5</sub><ref>Ocena jakości powietrza w strefach w Polsce za rok 2019 [źródło: https://powietrze.gios.gov.pl/pjp/content/show/1002301].
</ref>.

[[Plik:Udział istotnych źródeł.png|mały|brak|Rysunek 2. Udział istotnych sektorów w emisji pyłu PM<sub>10</sub> w Polsce w roku 2018. Źródło: Ministerstwo Klimatu 2020''<ref>Ministerstwo Klimatu 2020, „Krajowy bilans emisji SO2, NOX, CO, NH3, NMLZO, pyłów, metali ciężkich i TZO za lata 1990–2018. Raport syntetyczny”; raport przygotowano w Krajowym Ośrodku Inwentaryzacji i Raportowania Emisji, w Instytucie Ochrony Środowiska – Państwowym Instytucie Badawczym, Warszawa 2020. </ref>]]

Warto zauważyć, że informacje o których mowa są pewnymi szacunkami. Nie istnieje bowiem jedna i oparta na rzeczywistych danych baza, która zebrałaby informacje o wszystkich źródłach emitujących zanieczyszczenia do powietrza, a w szczególności tych indywidualnych. Przegłosowana 17 września 2020 roku przez sejm ustawa<ref>Ustawa z dnia 28 października 2020 r. o zmianie ustawy o wspieraniu termomodernizacji i remontów oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2020 poz. 2127), [źródło: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20200002127].
</ref> przewiduje utworzenie Centralnej Ewidencji Emisyjności Budynków. Będzie to istotne narzędzie wspierające wymianę pieców, tak zwanych „kopciuchów”, ale również dostarczające informacji na temat systemu grzewczego w danym lokalu. Budowa nowego systemu została powierzona GUNB (Główny Urząd Nadzoru Budowlanego)<ref>https://www.gunb.gov.pl/aktualnosc/centralna-ewidencja-emisyjnosci-budynkow-ceeb
</ref>.

Jak wynika z analiz Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska (GIOŚ), w poszczególnych obszarach Polski występują różnice w udziałach emisji. Są one związane z lokalną i regionalną obecnością określonych grup źródeł emisji oraz ich aktywnością, a także położeniem geograficznym. Przykładowo większe są udziały emisji transportowej na obszarze aglomeracji. Wyraźnie większe są również udziały napływu transgranicznego zanieczyszczeń na obszarze przygranicznym. Z kolei udział rolnictwa jest związany z wielkością i aktywnością tego sektora w danym miejscu oraz jego otoczeniu, przy jednoczesnej mniejszej obecności np. znaczącego lokalnego przemysłu. Źródła przemysłowe i energetyczne mają największy udział w rejonach silnie uprzemysłowionych (np. aglomeracja górnośląska) lub na terenie miast, gdzie zlokalizowane są znaczące obiekty z tego sektora. przypadku większości analizowanych stref w 2019roku w kraju dominował udział sektora komunalno-bytowego, przy udziale napływu spoza granic kraju.

= Normy =

<span id="_heading=h.3dy6vkm" class="anchor"></span>

Podstawowe wskaźniki, które można wykorzystać do oceny jakości powietrza to poziomy dopuszczalne substancji w powietrzu wskazane w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 2012 roku w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu<ref>Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz.U. 2020 poz. 2279) wraz z późn. zmianami [źródło: [http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20120001031 ''http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20120001031''], [http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20190001931 ''http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20190001931'']].
</ref>. Poziom dopuszczalny oznacza poziom substancji w powietrzu ustalony na podstawie wiedzy naukowej, w celu unikania, zapobiegania lub ograniczania szkodliwego oddziaływania na zdrowie ludzkie lub środowisko jako całość, który powinien być osiągnięty w określonym terminie i po tym terminie nie powinien być przekraczany<ref>Zgodnie z definicjami zawartymi w Dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/50/WE z dnia 21 maja 2008 r. w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy [źródło: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32008L0050&amp;from=PL].
</ref>. Jest on standardem jakości powietrza. Dla pyłu zawieszonego te wartości prezentują się następująco:

{| class="wikitable"
|-
!       Nazwa substancji       !! Okres uśredniania wyników pomiarów
 !Poziom dopuszczalny substancji w powietrzu [µg/m<sup>3</sup>]
 !Dopuszczalna częstość przekroczenia dopuszczalnego poziomu w roku kalendarzowym

|-
| Pył zawieszony PM2,5** || rok kalendarzowy || 25* || nie dotyczy
|-
| Pył zawieszony PM10*** || 24 godziny || 50* || 35 razy
|-
| Pył zawieszony PM10*** || rok kalendarzowy || 40* || nie dotyczy

|}

''*Poziom dopuszczalny ze względu na ochronę zdrowia ludzi.''

''**„PM<sub>2,5</sub>” oznacza pył przechodzący przez otwór sortujący, zdefiniowany w referencyjnej metodzie pobierania próbek i pomiaru PM<sub>2,5</sub>, zgodnie z normą PN-EN 12341:2014-07, przy 50% granicy sprawności dla średnicy aerodynamicznej do 2,5 μm.''

''***„PM<sub>10</sub>” oznacza pył przechodzący przez otwór sortujący, zdefiniowany w referencyjnej metodzie pobierania próbek i pomiaru PM<sub>10</sub>, zgodnie z normą PN-EN 12341:2014-07, przy 50% granicy sprawności dla średnicy aerodynamicznej do 10 μm.''

<span id="_heading=h.1t3h5sf" class="anchor"></span>Na ich podstawie dokonywana jest ocena poziomów substancji w powietrzu, o której mowa w art. 89 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 roku – Prawo ochrony środowiska<ref>Tekst jednolity: [https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20200001219 ''https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20200001219'']
</ref>. Ocena jakości powietrza jest prowadzona wg kryteriów określonych w dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/50/WE z dnia 21 maja 2008 roku w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy oraz dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady 2004/107/WE z dnia 15 grudnia 2004 roku w sprawie arsenu, kadmu, niklu, rtęci i wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych w otaczającym powietrzu.

Normy stężeń dla pyłu zawieszonego zalecane przez Światową Organizację Zdrowia<ref>WHO Air quality guidelines for particulate matter, ozone, nitrogen dioxide and sulfur dioxide, Summary of risk assessment, 2005 [źródło: https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/69477/WHO_SDE_PHE_OEH_06.02_eng.pdf].
</ref> to:

<ul>
<li><blockquote><p>stężenia dobowe PM<sub>10</sub> – 50 µg/m<sup>3</sup>,</p></blockquote></li>
<li><blockquote><p>stężenia średnioroczne PM<sub>10</sub> – 20 µg/m<sup>3</sup>,</p></blockquote></li>
<li><blockquote><p>stężenia dobowe PM<sub>2,5</sub> – 25 µg/m<sup>3</sup>,</p></blockquote></li>
<li><blockquote><p>stężenia średnioroczne PM<sub>2,5</sub> – 10 µg/m<sup>3</sup> <ref><p>Polskie i europejskie normy nie określają maksymalnych stężeń dobowych dla pyłów PM<sub>2,5</sub>.</p></ref>.</p></blockquote></li></ul>

<span id="_heading=h.4d34og8" class="anchor"></span>

Obok norm, na podstawie których dokonuje się formalnej oceny jakości powietrza, występują jeszcze poziomy alarmowe<ref>Poziom alarmowy to taki, którego nawet krótkotrwałe przekroczenie może powodować zagrożenie dla zdrowia ludzi.
</ref> oraz poziomy informowania<ref>Poziom informowania jest to stężenie substancji, powyżej którego istnieje zagrożenie zdrowia ludzkiego, wynikające z krótkotrwałego narażenia na działanie zanieczyszczeń wrażliwych grup ludności.
</ref>. Dla pyłu PM<sub>10</sub> wynoszą one odpowiednio:

*poziom alarmowy: 150 µg/m<sup>3</sup> dla średniej dobowej;

*poziom informowania: 100 µg/m<sup>3</sup> dla średniej dobowej.

Przekroczenia tych poziomów są komunikowane na stronie GIOŚ i można je sprawdzić pod adresem: [http://powietrze.gios.gov.pl/pjp/warnings/ ''http://powietrze.gios.gov.pl/pjp/warnings/''].

= Zanieczyszczenie pyłem w Polsce =

Roczna ocena jakości powietrza<ref>Raport za rok 2019 dostępny na stronie GIOŚ: [https://powietrze.gios.gov.pl/pjp/content/show/1002301 ''https://powietrze.gios.gov.pl/pjp/content/show/1002301'']
</ref> wykonywana jest w odniesieniu do pyłu zawieszonego (PM<sub>2,5</sub> i PM<sub>10</sub>) ze względu na ochronę zdrowia ludzi. Podstawę oceny za 2019 rok, wykonanej w roku 2020, stanowiły kryteria określone w rozporządzeniu Ministra Środowiska z 24 sierpnia 2012 roku w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (z późniejszymi zmianami)<ref>[http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20120001031 ''http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20120001031'']. Dla wszystkich zanieczyszczeń są one zgodne z kryteriami określonymi w dyrektywach 2008/50/WE (Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/50/WE z dnia 21 maja 2008 r. w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy [źródło: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32008L0050&amp;from=PL]) i 2004/107/WE (Dyrektywa 2004/107/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 grudnia 2004 r. w sprawie arsenu, kadmu, rtęci, niklu i wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych w otaczającym powietrzu [źródło: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32004L0107&amp;from=PL]).
</ref>. Zasadniczy podział stref, w których dokonuje się oceny, to klasy A i C. W klasie A poziom stężeń zanieczyszczenia nie przekracza poziomu dopuszczalnego, a w klasie C jest powyżej tego poziomu.

W rocznej ocenie jakości powietrza pod kątem stężeń pyłu PM<sub>10</sub>, w klasyfikacji stref według parametrów uwzględnia się dwie wartości kryterialne: poziom dopuszczalny dla stężeń 24-godzinnych i poziom dopuszczalny dla stężenia średniego rocznego.

W wyniku oceny za 2019 rok na podstawie 24-godzinnych stężeń pyłu PM<sub>10</sub> (rysunek 3), 46 stref zaliczono do klasy A (ok. 52%) i 22 do klasy C (ok. 48%). Stanowi to wyraźną poprawę w stosunku do lat poprzednich: w roku 2018 klasę C przypisano 39 strefom, w 2017 – 34 strefom, natomiast w roku 2016 – 35 strefom. Przekroczenie normy w roku 2019 stwierdzono w strefach leżących na terenie 10 z 16 województw.

[[Plik:Rysunek 3 .png|mały|brak|Rysunek 3. Klasy stref określone na podstawie 24-godzinnych stężeń pyłu PM10 w wyniku oceny jakości powietrza za rok 2019 (ochrona zdrowia). Źródło: Państwowy Monitoring Środowiska – GIOŚ, opracowanie: INFAIR, IOŚ-PIB]]

Na podstawie stężeń średnich rocznych, występujących w roku 2019 (rysunek 4), klasę A przypisano 41 strefom (ok. 89%), natomiast 5 stref zaliczono do klasy C. W roku poprzednim (2018) przekroczenie poziomu dopuszczalnego, określonego dla średnich rocznych stężeń PM<sub>10</sub>, stwierdzono na obszarze 9 stref, natomiast w przypadku oceny za rok 2017 klasę C uzyskało 10, a za rok 2015 – 9 stref. W 2019 roku do klasy C zaliczono strefy leżące w większości na terenie dwóch województw położonych w południowej części Polski (śląskiego i małopolskiego).

[[Plik:Rysunek 4 .png|mały|brak|Rysunek 4. Klasy stref określone na podstawie średnich rocznych stężeń pyłu PM10 w Polsce w wyniku oceny jakości powietrza za rok 2019 (ochrona zdrowia). Źródło: Państwowy Monitoring Środowiska – GIOŚ, opracowanie: INFAIR, IOŚ-PIB]]

W wyniku oceny dotyczącej PM<sub>2,5</sub> za 2019 rok, 8 spośród 46 stref w kraju (ok. 17%) zaliczono do klasy C. Na ich obszarze stwierdzono wystąpienie przekroczenia poziomu dopuszczalnego określonego dla stężeń średnich rocznych pyłu PM<sub>2,5</sub>. Pozostałe 38 stref (ok. 63%) uzyskało klasę A. W porównaniu z wynikami oceny za rok poprzedni (2018) liczba stref zaliczonych w ocenie za rok 2019 do klasy C zmniejszyła się z 14 do 8.

[[Plik:Rysunek 5. Klasy stref określone na podstawie średnich rocznych stężeń pyłu PM2,5 w Polsce w wyniku oceny jakości powietrza za rok 2019 (ochrona zdrowia)..png|mały|brak|Rysunek 5. Klasy stref określone na podstawie średnich rocznych stężeń pyłu PM2,5 w Polsce w wyniku oceny jakości powietrza za rok 2019 (ochrona zdrowia). Źródło: Państwowy Monitoring Środowiska – GIOŚ, opracowanie: INFAIR, IOŚ-PIB]]

= Rankingi =

<span id="_heading=h.lnxbz9" class="anchor"></span>

W corocznej ocenie jakości powietrza Europejskiej Agencji Środowiska<ref>[https://www.eea.europa.eu/pl ''https://www.eea.europa.eu/pl'']
</ref> (EEA, ang. European Agency) pt. „Air quality in Europe”<ref>[https://www.eea.europa.eu/publications/air-quality-in-europe-2020-report ''https://www.eea.europa.eu/publications/air-quality-in-europe-2020-report'']
</ref> („Jakość powietrza w Europie”) można znaleźć kompleksowe informacje o danych z całego kontynentu wraz z porównaniem państw między sobą.

Według rankingu, który został ogłoszony w 2020roku dla danych z roku 2018, Polska zajęła 6 miejsce od końca na 37 krajów, które przekazały dane dotyczące godzinowych stężeń pyłu PM<sub>10</sub> i 7 od końca dla wartości średniej godzinowej PM<sub>10</sub>. To oznacza, że Polska jest w wąskiej grupie państw o najniższej jakości powietrza. Gdyby wziąć pod uwagę tylko kraje unijne, Polska ma najwyższe stężenia PM<sub>10</sub> w ujęciu dobowym i prawie najgorsze dla roku – tutaj gorsza jest tylko Bułgaria.

[[Plik:Rysunek 8.png|mały|brak|Rysunek 6. Stężenie pyłu PM<sub>10</sub> w kontekście przekroczeń poziomu dopuszczalnego dobowego (24h) w 2018 roku; w nawiasie obok nazwy państwa znajduje się liczba stacji pomiarowych. Źródło: Europejska Agencja Środowiska]]

[[Plik:Rysunek 9.png|mały|brak|Rysunek 7. Stężenie pyłu PM<sub>10</sub> w kontekście przekroczeń poziomu dopuszczalnego rocznego w 2018 roku; w nawiasie obok nazwy państwa znajduje się liczba stacji pomiarowych. Źródło: Europejska Agencja Środowiska]]

Ze sprawozdania EEA wynika również, że w 2018 roku 6 państw członkowskich przekroczyło unijną roczną wartość dopuszczalną dla drobnego pyłu zawieszonego PM<sub>2,5</sub>, a Polska zajęła 2 miejsc od końca na 33 kraje raportujące do Agencji – gorzej jest tylko w Bośni i Hercegowinie. Gdyby wziąć pod uwagę tylko kraje unijne, to Polska ma najwyższe stężenia PM<sub>2,5</sub> w całej spólnocie, a tym samym najniższą jakość powietrza.

[[Plik:Rysunek 10.png|mały|brak|Rysunek 8. Stężenie pyłu PM<sub>2,5</sub> w kontekście przekroczeń poziomu dopuszczalnego rocznego w 2018 roku; w nawiasie obok nazwy państwa znajduje się liczba stacji pomiarowych. Źródło: Europejska Agencja Środowiska]]

Barcelona Institute for Global Health (ISGlobal) opublikował na początku 2021roku ranking, w którym porównano wyniki narażenia zdrowotnego spowodowanego wysokimi stężeniami PM<sub>2,5</sub> i NO<sub>2</sub> w 1000 europejskich miast<ref>[https://isglobalranking.org/ranking/ ''https://isglobalranking.org/ranking/'']
</ref>. Biorąc pod uwagę zanieczyszczenie drobnymi pyłami, aż 3 polskie miasta znalazły się w pierwszej dziesiątce: Górnośląsko-Zagłębiowska Metropolia (5 miejsce), Jastrzębie-Zdrój (7) i Rybnik (9). Więcej o wynikach rankingu można przeczytać w artykule na SmogLab<ref>[https://smoglab.pl/pyly-pm25-zabijaja/ ''https://smoglab.pl/pyly-pm25-zabijaja/'']
</ref>.

[[Plik:Rysunek 11.png|mały|brak|Rysunek 9. Ranking ISGlobal dla zanieczyszczenia PM<sub>2,5</sub>]]

O tym, jak wygląda zanieczyszczenie powietrza w poszczególnych polskich miastach co roku informuje Polski Alarm Smogowy (PAS), tworząc na podstawie pomiarów GIOŚ ranking<ref>[https://www.polskialarmsmogowy.pl/polski-alarm-smogowy/aktualnosci/szczegoly,najbardziej-rakotworcze-powietrze-w-polsce--pas-prezentuje-ranking-miast,1629.html ''https://www.polskialarmsmogowy.pl/polski-alarm-smogowy/aktualnosci/szczegoly,najbardziej-rakotworcze-powietrze-w-polsce--pas-prezentuje-ranking-miast,1629.html'']
</ref>. Pierwsze miejsca związane ze stężeniem pyłu PM<sub>10</sub> za 2019 rok zajmują miejscowości z południa Polski: dwa z województwa śląskiego – Pszczyna i Rybnik oraz jedno z małopolskiego – Nowy Targ. W Pszczynie norma (35 dni) została przekroczona trzykrotnie (106 dni).

[[Plik:Rysunek 11 Ranking.png|mały|brak|Rysunek 10. Ranking miast z największą liczbą dni z przekroczeniem dobowego poziomu dopuszczalnego PM<sub>10</sub>. Źródło: PAS na podstawie GIOŚ]]

[[Plik:Rysunek 7. Mapa miast z największą liczbą dni z przekroczeniem dobowego poziomu dopuszczalnego PM10.jpg|mały|brak|Rysunek 11. Mapa miast z największą liczbą dni z przekroczeniem dobowego poziomu dopuszczalnego PM10. Źródło: PAS na podstawie GIOŚ]]

= Wpływ na zdrowie =

<span id="_heading=h.1ksv4uv" class="anchor"></span>

W raporcie Europejskiej Agencji Środowiska<ref>[https://www.eea.europa.eu/pl ''https://www.eea.europa.eu/pl'']
</ref> (EEA, ang. European Environment Agency) pt. „Air quality in Europe”<ref>[https://www.eea.europa.eu/publications/air-quality-in-europe-2020-report ''https://www.eea.europa.eu/publications/air-quality-in-europe-2020-report'']
</ref> („Jakość powietrza w Europie”) oszacowano ilu ludzi traci przedwcześnie życie<ref>Przedwczesne zgony to takie, które mają miejsce zanim dana osoba osiągnie oczekiwany wiek. Oczekiwany wiek to zazwyczaj oczekiwana długość życia w kraju, biorąc pod uwagę płeć i wiek. Uważa się, że przedwczesnym zgonom można zapobiec, jeśli można wyeliminować ich przyczyny.
</ref> z powodu zanieczyszczeń powietrza. Według tych analiz, w Polsce w 2018 roku 46 300 osób umarło przedwcześnie na skutek ekspozycji na pył PM<sub>2,5</sub>.

The Institute for Health Metrics and Evaluation<ref>[http://www.healthdata.org/ ''http://www.healthdata.org/'']
</ref> (IHME) publikuje statystyki dotyczące zdrowia na świecie. W specjalnej aplikacji<ref>[https://vizhub.healthdata.org/gbd-compare/ ''https://vizhub.healthdata.org/gbd-compare/'']
</ref> można znaleźć dane dotyczące globalnego obciążenia chorobami (''The Global Burden of Diseases''). Wśród 20 powodów śmierci w Polsce w 2019 roku na 7 miejscu są zanieczyszczenia powietrza.

[[Plik:Rysunek 12.png|mały|brak|Rysunek 12. Czynniki ryzyka zdrowotnego w Polsce, 2019 r. Źródło: Global Burden of Disease]]

Wśród przyczyn zgonów, jakie są związane z zanieczyszczonym powietrzem jako czynnikiem ryzyka, najwięcej stanowią choroby układu krwionośnego, dalej choroby nowotworowe, choroby układu oddechowego, a najmniej cukrzyca i choroby nerek oraz infekcje dróg oddechowych.

Biorąc pod uwagę dane dla całego świata zanieczyszczenie powietrzem jest 4 z kolei najważniejszym czynnikiem ryzyka decydującym o przedwczesnych zgonach i życiu w warunkach niepełnosprawności.

[[Plik:Rysunek 13.png|mały|brak|Rysunek 13. Czynniki ryzyka zdrowotnego na świecie, 2019 r. Źródło: Global Burden of Disease]]

Podział pyłów zawieszonych w zależności od wielkości tworzących je cząsteczek jest bardzo ważny, ponieważ im mniejsze drobinki, tym stanowią większe zagrożenie dla naszego zdrowia. Drugim istotnym aspektem jest skład chemiczny cząstek. Duże cząstki (&gt;10 µm) trafiają do górnych dróg oddechowych, nieco mniejsze (5–10 µm) do dolnych dróg oddechowych. Cząstki 2,5 µm i mniejsze docierają do pęcherzyków płucnych i miąższu płuca, a nawet dalej do krwiobiegu.

[[Plik:Rysunek 14.png|mały|brak|Rysunek 14. Cząstki pyłu w drogach oddechowych. Źródło: https://micronairblue.com/pl/drobny-py%C5%82]]

Wpływ pyłu zawieszonego w powietrzu na zdrowie był i nadal jest przedmiotem intensywnych badań naukowców z całego świata. Większość ich prac skupia się na znalezieniu związków pomiędzy wysokością stężenia pyłu zawieszonego w powietrzu, a występowaniem skutków zdrowotnych w zakresie chorób układu oddechowego i krążenia oraz zawałów serca. Badania te prowadzone są w ujęciu oceny krótko- i długookresowego narażenia. Krótkookresowe narażenie (ekspozycja na wysokie stężenia w okresie od kilku godzin do kilku dni) powoduje najczęściej gwałtowną i ostrą reakcję organizmu najbardziej wrażliwych grup społeczeństwa, zaś długookresowe (narażenie na relatywnie niewielkie poziomy zanieczyszczeń w okresie wielu lat) wiąże się najczęściej z występowaniem skutków chorób przewlekłych. Międzynarodowa Agencja Badań nad Rakiem (IARC<ref>[https://www.iarc.who.int/ ''https://www.iarc.who.int/'']
</ref>, ang. International Agency for Research on Cancer) uznała, że istnieją wystarczające i niezbite dowody na to, iż narażenie ludzi na zanieczyszczenia powietrza ogółem oraz oddzielnie na pył zawieszony powoduje raka płuc, tym samym zaliczając pył zawieszony do grupy 1<ref>Grupa 1 to czynniki o potwierdzonym działaniu rakotwórczym dla ludzi.
</ref><sup>,</sup><ref>Pyły drobne w atmosferze. Kompendium wiedzy o zanieczyszczeniu powietrza pyłem zawieszonym w Polsce, [https://powietrze.gios.gov.pl/pjp/publications/card/2054 ''https://powietrze.gios.gov.pl/pjp/publications/card/2054'']
</ref>.

Z punktu widzenia zdrowia publicznego, wzrost poziomu zanieczyszczenia powietrza pyłem zawieszonym powoduje wymierne skutki w danej populacji. Potwierdzają to wyniki badań epidemiologicznych, wskazując jednoznacznie, iż w przypadku pyłu zawieszonego nie ma bezpiecznego dla zdrowia progu, poniżej którego nie obserwuje się negatywnych skutków zdrowotnych<ref>jw. Bardziej szczegółowe źródła: [https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/69477/WHO_SDE_PHE_OEH_06.02_eng.pdf ''https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/69477/WHO_SDE_PHE_OEH_06.02_eng.pdf''], [https://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0004/193108/REVIHAAP-Final-technical-report-final-version.pdf ''https://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0004/193108/REVIHAAP-Final-technical-report-final-version.pdf''], [https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/153692/Health%20risks%20of%20air%20pollution%20in%20Europe%20%e2%80%93%20HRAPIE%20project%2c%20Recommendations%20for%20concentration%e2%80%93response%20functions%20for%20cost%e2%80%93benefit%20analysis%20of%20particulate%20matter%2c%20ozone%20and%20nitrogen%20dioxide.pdf?sequence=1&isAllowed=y ''https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/153692/Health%20risks%20of%20air%20pollution%20in%20Europe%20%e2%80%93%20HRAPIE%20project%2c%20Recommendations%20for%20concentration%e2%80%93response%20functions%20for%20cost%e2%80%93benefit%20analysis%20of%20particulate%20matter%2c%20ozone%20and%20nitrogen%20dioxide.pdf?sequence=1&amp;isAllowed=y''], [https://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0006/189051/Health-effects-of-particulate-matter-final-Eng.pdf ''https://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0006/189051/Health-effects-of-particulate-matter-final-Eng.pdf'']
</ref>.

Badania wykazały również wyraźny związek pomiędzy ekspozycją na zanieczyszczenia pyłowe a występowaniem całego szeregu efektów zdrowotnych, takich jak:

* przedwczesny zgon u osób z chorobami układu oddechowego i krążenia, zawał serca;
* zaburzenia tętna;
* nasilenie objawów astmy;
* osłabienie czynności płuc;
* podrażnienie dróg oddechowych, kaszel, problemy z oddychaniem.

Ze względu na silne, niekorzystne oddziaływanie zdrowotne oraz wysoką koncentrację, zwłaszcza w obszarach miejskich, pył zawieszony plasowany jest przez WHO na 1 miejscu wśród zanieczyszczeń powietrza zagrażających zdrowiu i życiu, a w przypadku pyłu PM<sub>2,5</sub> trudno jest wyznaczyć bezpieczny poziom, poniżej którego nie występują niekorzystne skutki zdrowotne<ref>[https://powietrze.uni.wroc.pl/base/t/wplyw-pylu-zawieszonego-na-zdrowie ''https://powietrze.uni.wroc.pl/base/t/wplyw-pylu-zawieszonego-na-zdrowie'']
</ref>.

Wśród najnowszych doniesień naukowych, które potwierdzają negatywny wpływ zanieczyszczeń pyłowych na zdrowie możemy :

* ryzyko utraty wzroku<ref>[https://smoglab.pl/smog-powoduje-wieksze-ryzyko-utraty-wzorku/ ''https://smoglab.pl/smog-powoduje-wieksze-ryzyko-utraty-wzorku/'']</ref>,
* ryzyko alergii<ref>[https://smoglab.pl/alergia-na-smog-podcast/ ''https://smoglab.pl/alergia-na-smog-podcast/'']</ref>,
* bezpłodność<ref>[https://smoglab.pl/smog-nieplodnosc/ ''https://smoglab.pl/smog-nieplodnosc/'']</ref>.

<references />